کتاب "الموسیقی الکبیر" ابونصر فارابی با ترجمه مرحوم مهدی برکشلی رونمایی شد

به گزارش«نسیم»آیین رونمایی کتاب «الموسیقی الکبیر» ابونصر فارابی با ترجمه مرحوم مهدی برکشلی ظهر روز 27 خرداد ماه با حضور رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم ایران، سید عبدالله انوار، نویسنده، پژوهشگر و نسخه شناس، مهدی فضائلی، مدیرعامل انتشارات سروش ، جمعی از خانواده زنده یاد برکشلی و عده ای از علاقه مندان به حوزه موسیقی در سالن اجتماعات انتشارات سروش برگزار شد.

مهدی فضائلی، مدیرعامل انتشارات سروش در این مراسم کتاب " موسیقی کبیر" را از سه جهت مورد ارزیابی قرار داد و گفت: ابتدا این کتاب از منظر مولف که شخصیتی چون فارابی است، مورد توجه است.فارابی دارای شخصیت چند بعدی و عالم و دانشمند در علوم و فنون مختلف است. شخصیتی که امروز تلاش های زیادی برای مصادره او صورت می گیرد به طور مثال قزاقستان اسکناس با عکس ایشان چاپ می کنند و یا ترک ها و عرب ها هر یک به نحوی سعی دارند این دانشمند بزرگ را جزو مفاخر خود معرفی کنند.فارابی در عین توانمندی های زیادی که داشت ، شخصیتی زاهد، با اخلاق و قناعت پیشه بود.

وی افزود: دومین نکته ای که اهمیت این کتاب ارزشمند را آشکار می سازد، مترجم آن است. اتفاقا مرحوم دکتر برکشلی هم همانند فارابی صاحب دانش های بسیاری در زمینه موسیقی، فیزیک، ریاضیات و آکوستیک بوده و به جهت اخلاقی هم آنگونه که نقل شده، انسانی فرهیخته و با اخلاق بوده اند و به فارابی ثانی مشهور هستند.

مدیرعامل انتشارات سروش دیگر جنبه اهمیت این اثر را موضوع آن که همان موسیقی است، به شمار آورد و افزود: موسیقی هنری است که از ظرفیت ها و قابلیت های مختلف برخوردار است بنابراین نه می توان چشم از آن بست و نه می توان آن را دست نااهلان سپرد. همین که شخصیتی چون فارابی در کنار همه دانش ها و علوم برای نگارش چنین اثری وقت می گذارد، نشان از اهمیت این هنر دارد.

وی درباره تاریخچه نگارش این اثر توسط فارابی گفت: در مقدمه این اثر آمده که این کتاب به درخواست وزیر دولت عباسی تهیه شده و فارابی اشاره کرده که از من خواستید این کتاب را بنویسم من هم آثار و کتاب های پیش از این را خواندم و قدری درنگ کردم تا به این نتیجه رسیدم که این اثر را تألیف کنم. وی در بخش دیگری اشاره می کند که اگر یک نویسنده ای اثری ارائه کند که همان آثار پیشینیانش باشد یا زیاده خواهی کرده و یا جویای نام بوده است درصورتی که نویسنده اثر باید کاستی را از بین ببرد و چیزی به کار پیشینیان بیفزاید و کمبودی را جبران کند. اهتمام شخصیت هایی چون فارابی در گذشته باعث پیشرفت های شگفت دنیای اسلام شده است و در دوره ای که ما زندگی می کنیم نیز باید به تولید علم توجه کنیم و بحمدالله از ظرفیت چهره های زیاد علمی و فلسفی در کشور حداکثر بهره برداری را داشته باشیم.

تخصص در علوم متعلق به دنیای جدید است

در ادامه این مراسم دکتر رضا داوری اردکانی ، رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به سه نکته اساسی سخنان فضائلی یعنی فارابی موسیقی و برکشلی که به مثلث تعبیر کرد، گفت: به اعتقاد من باید ابتدا متون عربی و ترجمه های انگلیسی و فرانسه موسقی کبیر را دید و سپس به ترجمه فارسی نظر افکند تا فهمید که دکتر برکشلی چه کار بزرگی را در حوزه موسیقی کشور انجام داده است و ما نباید این کتاب را در زمره کتاب های ساده ترجمه شده بیاوریم. برکشلی، مترجم این کتاب رشته اش فیزیک و متخصص اکوستیک بود ولی موسیقی شناس هم بود و بنده خلف ایشان در کمیسیون ملی یونسکو بودم.

داوری اردکانی در این مراسم با اشاره به بعد فلسفی فارابی، گفت: من نزدیک به 50 سال پیش، پس از چند سال تفکر و تحقیق در کتابی نوشتم که ابونصر فارابی موسس فلسفه اسلامی است. سپس هم در این وادی تامل کردم بی آنکه تعصبی داشته باشم و نظرات مخالف و موافق را دیدم. البته بسیاری از شرق‌شناسان بر این سخن من اشکال گرفتند و بیان کردند که فلسفه اسلامی صرفا رونوشتی از فلسفه یونان باستان است و موسس نداشت اما من سعی کردم این استقلال را نشان دهم.

وی افزود: ویژگی مهم فارابی جامع بودن او در تمام علوم است و کسی که در تمام علوم روزگار خود سرآمد باشد، قطعا انسان ممتازی است. البته معنی جامع همه جا یکی نیست اگر شما در احوال و آثار نصیرالدین طوسی نظر کنید می بینید که او اعجوبه دوران و علوم زمان بود و در برخی علوم سرآمد بود اما فارابی اینجا به دلیل تقدم زمانی وضع ممتازی دارد. نصیرالدین زمانی آمده که طب و موسیقی و کلام بوده و او آنها را به بهترین وجه آموخته اما فارابی کاری می کند که نمی شود گفت پیش از او کسی کرده باشد .به طور کلی دانشمندان قدیم همه جامع العلوم بودند. مسئله تخصص صرفا متعلق به دنیای جدید است. جامع بودن را می‌توان به تاریخ علم و فلسفه در ایران نیز اطلاق کرد، چرا که ما به‌جز یونان باستان، انواع علوم و حکمت در چین و هند را هم اخذ کردیم.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه قضیه بر سر تفاخر فرهنگی و تعصب ناسیونالیستی نیست بلکه مسئله بیان تاریخ است، اظهار داشت: فارابی آثار مترجمان بزرگ را می خواند و آثار یونانی را ترجمه و مطالعه می کند در همه علوم و نسبت آنها به دیگر علوم را در نظر می گیرد. وقتی به کتاب موسیقی او می رسیم، می بینیم که او فقط موسیقی دان نیست، نوازنده ساز و عود هم بوده و، قصه ها درباره هنر نوازندگی او مطرح است.

موسیقی خیال‌انگیز کمال موسیقی است

داوری اردکانی در ادامه با اشاره به وجوه جامعیت فارابی در انواع علوم گفت: فارابی فلسفه و علوم یونانی را با حکمت و دیگر علوم اسلامی و دانش‌های رایج در زمانه خودش، در یک وحدتی جمع کرده است. اگر در جایی از سیاست سخن گفته، سیاست را از فلسفه جدا نکرده و این مسئله نشان دهنده فهم تمام و کمال او از فلسفه یونانی است. سیاست به هیچ عنوان از فلسفه جدا نبوده است.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به عدم جدایی علم موسیقی از دیگر علوم، گفت: فارابی موسیقی را از علوم دیگر جدا نمی‌کند و از منظر او موسیقی ذیل علومی مانند ریاضیات قرار دارد. فارابی فلسفه یونانی و علم یونانی و زمان خود را گرفته و گردآورده و اگر سیاست گفته آن را از فلسفه جدا نکرده است. ارسطو سیاست را در مدینه می دانست پس سیاست او از فلسفه جدا نبود سقراط هم به این علت که اتهام برهم زدن نظم مدینه را داشت، محاکمه شد.

وی یادآور شد: با این وجود باید گفت که فلسفه به کار سیاست نمی پردازد فیلسوف سیاسی کار نیست نمی دانم ابن سینا چطور سیاست را اجرا می کرد اما به هر رحال در اصل به سیاست فکر می کردند فارابی اصلا تأکید ویژه بر سیاست داشت. بنابراین، ملاحظه این جامعیت به من دانشجوی فلسفه اجازه می دهد که بگویم فارابی بنیانگذار فلسفه است.

وی با بیان اینکه در آثار اخلاف فارابی سیاست کمرنگ شده و برخی موافق این نیستند ولی مطالعه من اینگونه است که سیاست در فلسفه اسلامی به بیان آمده است گفت: ابن سینا که پروا ندارد به همه دانشمندان تعرض کند اما درباره فارابی همه جا رعایت ادب کرده و جاییهم اگر اختلاف نظر داشته اسم فارابی را نیاورده است.

وی همچنین اظهار کرد: فارابی موسیقی را به سه نوع تقسیم کرده است؛ موسیقی لذت‌بخش، موسیقی متاثرکننده و موسیقی خیال‌انگیز که کمال و اوج موسیقی است و ورود به آن کار هر کسی نیست. همین تقسیم بندی نشان می دهد که فارابی موسیقی دان بزرگی بوده و آگاهی کامل به جایگاه موسیقی در زندگی آدمی داشته است.

فارابی فرهنگ اسلامی ایرانی را احیا کرد

سیدعبدالله انوار پژوهشگر نسخ خطی در آئین رونمایی کتاب موسیقی کبیر با بیان اینکه افتخار می کنم شاگرد دکتر برکشلی بوده ام، گفت: بعد از دوران جنگ های اسلامی و لشگرکشی های مسلمانان که تا اسپانیا هم پیش رفته اند عاشقان مانیفست اسلام به این نتیجه رسیدند که دیگر شمشیر کارایی ندارد و باید از طریق عقل و علم به دلها راه یافت.

وی با اشاره به نقل قولی از فرهنگ شناس آلمانی اشبینگلر افزود: فرهنگها آغاز خود را از فرهنگ یونانی شروع کردند که مبنای آن عقل بود و ایشان آخرین مهره فرهنگ اسلامی را ملاصدرا معرفی می کند.

این نسخه پژوه معاصر با بیان اینکه فرهنگ اسلامی همان فرهنگ ایرانی است، تصریح کرد: فارابی و فخرالدین رازی فرهنگ اسلامی ایرانی را احیا کردند.

انوار افزود: فارابی با سایر موسیقیدانان فرق داشت چون به این سؤال که چگونه موسیقی که بحث از نغمه می کند متاثر از ریاضی است پاسخ می دهد و می گوید صحبت نغمه نیست بلکه نسبت نغمات است و از این منظر موسیقی بخشی از ریاضیات است.

سیدعبدالله انوار که خود کتاب موسیقی کبیر را ترجمه کرده است در پایان سخنانش بیان کرد: این کتاب در قرن 19 توسط مترجم فرانسوی اورلانژه به فرانسه ترجمه شده است. مرحوم بروکشلی در ترجمه این کتاب به ترجمه فرانسوی آن تسلط داشته است او چون به موسیقی مسلط بود نهایت دقت را در ترجمه داشته است و این شاهکار را به یادگار گذاشته است.

ثبت گام "فاراباخ" از خدمات مرحوم برکشلی بود

امیرحسین ذکرگو، استاد دانشگاه اسلامی مالزی و داماد زنده‌یاد برکشلی نیز در این مراسم گفت: من امروز کاملا به سوره «والعصر" فکر می کردم، چرا که این کتاب از 29 سال پیش در دست ناشر بود و انتشار آن تا به امروز طول کشید.

وی در ادامه با اشاره به خدمات زنده‌یاد برکشلی به موسیقی ایرانی گفت: مرحوم استاد برکشلی چه در کسوت کاری در کمیسیون ملی یونسکو و چه به عنوان یک هنرمند و محقق حوزه موسیقی، خدمات بسیاری به فرهنگ و هنر ایران کرد. یکی از این خدمات بزرگ، اثبات ابداع گام «12 نیم پرده» از سوی فارابی بود.

ذکرگو همچنین اظهار داشت: گام 12 نیم‌ پرده مبنای موسیقی غربی است و به نام باخ ثبت شده است. مرحوم برکشلی در مجامع بین المللی ثابت کرد که 800 سال قبل از باخ، ابونصر فارابی آن را کشف کرده بود. ایشان توصیه کرد که اسم این گام را «فاراباخ» بگذارند که مورد قبول قرار گرفت.

در پایان مراسم کتاب "موسیقی کبیر" با حضور عبدالله انوار، مهدی فضائلی مدیرعامل انتشارات سروش ،خانواده دکتر برکشلی، استاد محمدعلی راغب و استاد مهدی آذرسینا رونمایی شد.