فراست: نویسنده باید زبان گویای جامعه باشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، یکصد و چهارمین نشست زرین قلم همراه با جلسه نقد و بررسی کتاب «ماه را نشانه بگیر»، نوشته ژیلا تقی زاده با حضور قاسمعلی فراست و فرحناز علیزاده، از منتقدان ادبی، در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، قاسمعلی فراست صحبت کرد و گفت: من فکر می کنم که تمام انبیا، فلاسفه و هنرمندان که در این دنیا آمدند تا کاری را انجام بدهند، غایت هدف شان این بوده است که به ما راه زندگی را نشان بدهند. حال مهم نیست که آن ساحت قدسی، الهی است، غیر الهی است، مسیحیت است و ... این افراد آمده اند تا راه زندگی را به ما نشان بدهند. من فکر می کنم که این درس را خانم تقی زاده به شکل عملی و با اتفاقی که در زندگی اش رخ داده است، به ما یادآوری می کند. خیلی راحت است که در دنیای کلمه و زبان، دم از مهربانی و شجاعت و فداکاری بزنیم اما این که یک شخصی بیاید و به ما درس بدهد که باید این گونه در برابر مشکلات ایستادگی کنیم، باید در برابر او سر تکریم پایین آورد، از او یاد گرفت و ارج نهاد. خانم تقی زاده با مشکلی روبه رو است که من از عملکرد او واقعا درس یاد گرفتم و به هر کسی رسیدم، این موضوع را بیان کردم. تنها چند نفر را در دنیای ادبیات و هنر می شناسم که در برابر مشکلاتی از این دست، مردانه ایستاده باشند.

فراست به ویژگی های مثبت این کتاب اشاره کرد و افزود: اولین ویژگی دلنشین این کتاب برای من، پرداختن به موضوعاتی بوده است که جامعه من و شما به شدت به آن احتیاج دارد. درست است که نویسنده تحت تأثیر جامعه خود است و باید زبان گویای آن باشد، اما در جاهایی یادمان می رود که جامعه به چه سوژه هایی احتیاج دارد. مسئله ای که در کتاب باید به آن نگاه کرد، پژوهش محوری آن است. نویسنده برای طرح مسائل مدنظر خود پژوهش گسترده ای انجام داده است؛ زیرا اصلاً بدون پژوهش نمی توان بسیاری از این موضوعات را بیان کرد. به عنوان نمونه، او راجع به موضوعات مختلف نیازمند اطلاعاتی بوده است و به همین دلیل آمده است و با کنار هم قراردادن چند موضوع تاریخی و اساطیری، داستان را بیان کرده است که بسیار کمک کننده نیز هست. این موضوعات نشان می دهد که نویسنده پژوهش کرده است. او کتاب را نگاشته است که این متفاوت با ساختن کتاب است. نویسنده برای این ساحت ها که به دست خودش نیز ساخته شده، منطق داستانی ایجاد کرده است. دقت کنید که یکی از مسائل مهم در این کتاب، گم کردن هویت و در نتیجه پیدا کردن هویت انسان هاست. در این کتاب با انسان هایی روبرو هستیم که در لابه لای چرخ روزگار گم می شوند و از بین می روند.

در ادامه مراسم، فرحناز علیزاده نیز به عنوان منتقد ادبی صحبت کرد و گفت: ایشان در این کتاب روی مشکلات و معضلاتی دست می گذارد که جوان ها و نوجوان ها با آن درگیر هستند. برای بیان این مشکلات، از شخصیت های زیادی استفاده می شود مثل «آنیتا» که به دلیل سخت گیری های خانواده اش مجبور می شود که به کارهایی روی بیاورد که مورد پسند هرکسی نیست. «میلاد» نیز یکی از همین شخصیت ها است و ... افراد زیادی در این داستان ها حضور دارند که داستان خود را روایت می کنند و معضلات اجتماعی ما را بیان می کنند. دست گذاشتن روی این مشکلات و بیان آن ها به این شکل، جسارت تقی زاده را نشان می دهد.

این منتقد با بیان اینکه بیان قصه در قصه از ویژگی های مثبت کتاب است، افزود: ارتباط زنجیره وار داستان ها به یکدیگر و کنار هم قرار دادن آنها، از جمله محاسن این کار است. به نظر می رسد که نویسنده آن قدر به کار خود مسلط بوده است تا بتواند این موضوعات را با هم درآمیزد و کار را جلو ببرد. چیزی که در این کتاب برای من مهم بود، بیان لحن شخصیت ها توسط نویسنده بود. باید بگویم که لحن ها در این داستان، به خوبی بیان شده و نویسنده برای هر شخصیت به فراخور حال او، لحن خوب و زبانی هم سو با شخصیت او را ارائه کرده است.

مهرداد ضیایی، بازیگر، سومین سخنران این مراسم بود. او ضمن اشاره به بعضی ای کاش های این کتاب گفت: یکی از ای کاش های خود من از جمله مواردی است که به سلیقه من برمی گردد. به نظرم، داستان، براساس یک ساختار از پیش تعیین شده وابسته با انگاره های ادبی پیش می رود و ممکن است که در حوزه ادبیات داستانی وارد مقوله هایی از فرهنگ اجتماعی نیز بشود. به نظرم، گاهی اوقات سلیقه ها نیز ممکن است وارد ساختاری بشود که برای شما کار را سخت کند. فرقی ندارد که گره داستان در کجا باز شود و در کجا بسته شود. بسیاری از داستان ها هستند که گره شان در ابتدا باز می شود و پس از آن با وقایع روبرو می شویم. در کل باید بگویم که نویسنده این کتاب صراحت دارد و این ابزار نویسندگی اوست. او شیوه به تصویر کشیدن یک ژانر را می داند. نویسنده هم شجاعانه وارد می شود و هم محافظه کار است. شجاعت او در بسیاری از اتفاقات پیداست که شما هم آن را می دانید اما محافظه کاری در آن جاست که شما وارد عرصه های دیگر نمی شوید. برای مثال، من بسیار دوست داشتم که او از عنصر حریت در داستان استفاده کند.

وی ادامه داد: خود نویسنده نباید شیفته آن چیزی که خلق کرده است بشود؛ زیرا باعث اتفاقات دیگری می شود. از جمله این اتفاقات آن است که مخاطب جلوتر از داستان، تزئینات آن را درک می کند. با توجه به پتانسیلی که تم های این داستان داشتند، این کتاب می توانست بسیار بزرگتر از این باشد. به موضوع کمیت اشاره می کنم. برای مثال، نویسنده تلاش می کند تا در بزنگاه هایی، جای پایی از یک عنصر گم شده را تکرار کند. این موضوع به این دلیل است که مخاطب داستان را فراموش نکند و بداند که آن عنصر در جایی در پرده قرار دارد. بنابراین، این چنین تکرارهای مسجع وار در داستان به آن کمک می کند. یکی از مواردی که خانم تقی زاده با آن درگیر شده است، چیزی است که یک سر در اساطیر دارد و یک سر در میراث دانش دارد. من این کتاب را بسیار دوست دارم و هنوز هم اعتقاد دارم که می شد این کتاب را از نظر کمی بیش تر کرد و داستان های افراد بیش تری را بشنویم که در سایه هستند. به نظرم بهتر بود که در مواردی، برجستگی بعضی موضوعات کمتر می شد و در مقابل، در مواردی برجستگی بعضی موضوعات بیش تر می شد. اگر قرار بود که خودم را جای نویسنده بگذارم و چنین کتابی را بنویسم، فکر می کنم که در وسط راه ناامید و یا شاید نابود می شدم. باید بگویم که این کتاب بازنویسی های بسیاری داشت و از این جهت هم کار بسیار سنگینی بود.

قاسمعلی فراست، در بخش دوم صحبت های خود، توضیحاتی را راجع به نقص های این داستان داد و گفت: دقت کنید که داستان با گم شدن قاسم چگینی شروع می شود و به نظر من، این موضوع، شروع بسیار خوبی است چرا که من به عنوان یک مخاطب این سوال را از خود می پرسم که این فرد بعد از خواستگاری، ناگهان کجا می رود و چه بلایی بر سرش آمده است. این سوال در جریان داستان نویسی به چند طریق پاسخ داده می شود. اولا، او را مدتی رها می کنیم تا کنجکاوی برای مخاطب ایجاد شود و بدین وسیله بقیه داستان را برای او تعریف می کنیم و در نهایت به چرایی آن گم شدن اولیه اشاره می کنیم. اساسا، داستان نویسان کلاسیک از این شیوه استفاده می کرده اند. موضوع دیگر این است که بگوییم فعلا این شخصیت را رها می کنیم و بعدا به آنان برمی گردیم. این موضوع در داستان جدید و مدرن کاملا متداول است. باید اشاره کرد که نویسنده، تلاش می کند تا در لابه لای ماجرای گم شدن قاسم چگینی، مخاطب را هم چنان با خود نگه دارد و او این سوال را مدام از خود بپرسد که قاسم چگینی کجا رفت؟ بالاخره نویسنده یک بستری را برای بیان داستان خود باز کرده است و طبعا مخاطب این حق را دارد که از او بپرسد نتیجه این بستر چه شد و ما را به کجا می بری؟ به نظر می رسد که فاصله بین ابتدای داستان و گم شدن قاسم چگینی با پیدا شدن او در انتهای داستان، کمی زیاد است و بعضی خواننده ها را اذیت می کند. خواننده از خود این سوال را می پرسد که نویسنده به کجا می رود و چرا بستر اصلی را رها کرده است. به نظرم، نویسنده می توانست در جاهایی، یک ردپا یا اشاره به ماجرای اصلی می داد تا مخاطب بداند که حواس نویسنده به این ماجرا هست. این کار باعث می شد که هم انقطاع زیاد بین ابتدا و انتهای داستان از بین برود و هم اعتماد مخاطب جلب شود که حواس نویسنده به ماجرای اصلی هست.

فرحناز علیزاده ضمن اشاره به بعضی ایرادات این داستان گفت: باید اعتراف کنم که جاهایی از داستان را با سرعت بسیار زیادی می خواندم تا ببینم که بالاخره چه اتفاقی برای شخصیت ها رخ خواهد داد اما در مقابل جاهایی به سختی جلو می رفت. به نظرم در مباحثی که ژیلا تقی زاده پژوهش می کرده است، دوست داشته تا تمام نتایج پژوهش خود را وارد داستان کند. البته همان طور که آقای ضیایی اشاره کردند، هر کس می تواند شیوه نوشتن خود را خودش تعیین کند و هیچ الگو و خط کشی وجود ندارد. همیشه در کارگاه های داستان نویسی بیان کرده ام که ما به هنرجویان، راه و روش داستان نویسی را یاد می دهیم اما اصلا این گونه نیست که بخواهیم الگو و نقشه به شما بدهیم. اگر کسی چنین کاری بکند، استعداد نویسنده و ذوق و قریحه او را از بین برده است.

وی با ارائه پیشنهاداتی به نویسندگان نو قلم تأکید کرد: پیشنهاد من به دیگر دوستانی که می خواهند داستان در داستان بنویسند این است که داستان در داستان ها در هم تنیده شود؛ به این معنی که همه با هم در یک دسته بندی قرار بگیرند. اگر این اتفاق رخ بدهد، ضرباهنگ داستان تندتر شده و بیش تر خود را نشان می دهد. نوشتن این کتاب توسط تقی زاده و چاپ آن برای من بسیار خوش حال کننده بود. نثر داستان روان است و به خوبی جلو می رود. این موضوع نشان می دهد که تقی زاده از جمله کسانی است که روی کار خود به خوبی تمرکز می کند و هوشمندانه آن را انجام می دهد.

منبع: تسنیم

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.