نسبت هنر و سینمای انقلاب با خونین‌شهر اروپا؛ تقریباً هیچ!
با گذشت ربع قرن از وقایع جنگ داخلی «بوسنی و هرزگوین» و به ویژه نسل‌کشی در شهر «سربرنیتسا»، این حوادث تلخ انعکاس مناسبی در آثار سینمایی و تلویزیونی ما نداشته است.
این روزها بیست و پنجمین سالگرد یکی از وحشیانه‌ترین جنایت جنگی تاریخ علیه بشریت آن هم در قلب اروپای به اصطلاح متمدن است.
در جریان جنگ بوسنی بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵(۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ شمسی) بزرگترین قتل عام تاریخ اروپا پس از جنگ جهانی دوم رخ داد.در این واقعه، هزاران بوسنیایی به جرم مسلمان بودن، داشتن نام‌های اسلامی و به جا آوردن مناسک و آیین‌های دینی در شهر سربرنیتسا و مناطق اطراف آن کشته شدند.
یک قتل‌عام در دهه آخر قرن بیستم
این جنایت در حالی رخ داد که در ۱۶ آوریل ۱۹۹۳، شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامهٔ ۸۱۹، سربرنیتسا را منطقه امن اعلام کرده بود. با این حال دو سال بعد اندکی پیش از پایان جنگ بوسنی صرب‌ها سربرنیتسا را محاصره کردند و از یازدهم جولای ۱۹۹۵ تا اواخر این ماه (بیستم تیر تا سوم مرداد ماه ۱۳۷۴) حدود ۸ هزار نفر(عموماً از مردان و پسران) را قتل‌عام کردند.
اجساد بسیاری از کشته‌شدگان از درون گورهای جمعی اطراف سربرنیتسا کشف و پس از شناسایی توسط آزمایش «دی‌ان‌ای» خاکسپاری شده‌اند. هنوز سرنوشت حدود ۲هزار نفر از قربانیان این جنایت بی‌ر‌حمانه مشخص نیست.
این حادثه توسط دو دادگاه بین‌المللی به عنوان نسل‌کشی به رسمیت شناخته شده است.
کشتار سربرنیتسا رخ داد که این شهر از سوی سازمان ملل به عنوان منطقه امن اعلام شده بود.این واقعه تلخ انتقاداتی جدی افکار عمومی را علیه این سازمان و دبیرکل وقت آن و نیز نیروهای هلندی حافظ صلح در این منطقه مطرح کرد.
جنگ داخلی دولت یوگسلاوی با بوسنی و هرزگوین در سال ۱۹۹۲ و همزمان با اعلام استقلال جمهوری بوسنی و هرزگوین آغاز شد. دولت یوگسلاوی نیروهای تحت امر «علی عزت بگوویچ» رئیس جمهوری وقت بوسنی و هرزگوین را به نفرت پراکنی و تلاش برای کشتار صرب‌های ساکن بوسنی و هرزگوین متهم می‌کرد.
حمله نیروهای نظامی و شبه نظامی جمهوری صرب‌های بوسنی به مسلمانان یکی از بزرگترین بحران‌های انسانی در دهه پایانی قرن بیستم را رقم زد. جنگ در بوسنی در دسامبر سال ۱۹۹۵ با امضای توافق دیتون پایان یافت.
نسل‌کشی در «سربرنیتسا»؛ از سکوت مجامع جهانی تا بی‌توجهی فیلمسازان ما
در همان زمان پوشش خبری گسترده‌ای از سوی صداوسیماو مطبوعات کشورمان برای پوشش اخبرای جنگ داخلی بوسنی و هرزگوین و جنایات علیه مسلمانان این کشور صورت گرفت. با این حال انعکاس این وقایع تلخ و حادثه «سربرنیتسا» در آثار سینمایی و تلویزیونی ما بسیار اندک و در حد هیچ است.
شاید تنها فیلم شاخصی که داستان آن به موازات جنگ بوسنی و در بستر آن روایت می‌شود«خاکستر سبز» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا باشد. فیلمی که در سال ۱۳۷۲ ساخته شد و به جز اصغر نقی‌زاده و آتیلا پسیانی، سایر بازیگران آن غیرایرانی بودند. افرادی همچون زلاتا پلشکوا، باربارا بوبولوا، بسیرا مینوویچ، میلان باهول،گابریلا زوریکوا، رفیق الخوری و حسن سالیبو که تقریباً هیچ‌کدام به صورت حرفه‌ای کار بازیگری را دنبال نکردند و چهره‌های شناخته شده‌ای نبودند.
هادی (آتیلا پسیانی) نام شخصیت اصلی فیلم خاکستر سبز است. به منظور انجام تحقیقات خود جهت فیلمسازی روانه کرواسی می‌شود.عزیز،دوست هادی در جریان مسافرت او به کرواسی با در اختیار قرار دادن یک نوار کاست، یک قطعه عکس، و یک نیمه پلاک از وی برای یافتن دختری به نام فاطمه کمک می‌گیرد.
هادی به وسیلهٔ آشنایی با زنی به نام حنیفه (که آشنا به زبان فارسی است) به جستجوی فاطمه می‌پردازند. در این میان هادی پی به رابطه قبلی عزیز و فاطمه برده و متوجه می‌شود که آن‌ها قصد ازدواج داشته‌اند که این مطلب توسط اصغر دوست مشترک میان عزیز و هادی پنهان می‌شود.
«خاکستر سبز» از آثار زیرمتوسط و ناموفق کارنامه کاری حاتمی‌کیا به حساب می‌آید. با این حال این فیلم توانست دیپلم افتخار بهترین موسیقی متن را از دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر(۱۳۷۲) برای «پاول هرتل» آهنگساز خود کسب کند. این فیلم در پاییز سال ۱۳۷۳ نیز اکران عمومی شد که البته با استقبال مخاطبان نیز همراه نبود.
در روزهای اخیر هم خبر پخش مستندی از تولیدات دفتر نمایندگی سازمان صداوسیما در بوسنی و هرزگوین به نام «سربرنیتسا، مارش نامیرا» منتشر شده که قرار است به زودی از یکی از شبکه های تلویزیون پخش شود.
این مستند به تهیه‌کنندگی و کارگردانی بهروز ناصری و به همت اداره کل امور بین‌الملل سازمان صداوسیما ساخته شده است.فاجعه نسل‌کشی مسلمان‌ها در قلب اروپا در این مستند به تصویر کشیده شده است.
به این ترتیب باید گفت سهم آثار نمایشی ایرانی در قالب فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی در انعکاس این واقعه تلخ تقریباً «هیچ» بوده است. این در حالی است که آن دسته از جنایات جنگی در دوران جنگ جهانی دوم و پس از آن که در راستای اهداف دستگاه تبلیغاتی غرب و به‌ویژه آمریکا قرار داشت دستمایه ساخت دهها اثر سینمایی پرمخاطب شده است.
جنایت علیه مسلمانان در بوسنی و هرزگوین و حادثه تلخ «سربرنیتسا» از آن دسته سوژه‌هایی است که سال‌هاست به آن بی‌توجهی شده و حالا با گذشت ربع قرن از آن نیز همچنان بکر و دست نخورده باقی مانده است.گویا مظلومیت قربانیان سربرنیتسا امری دائمی است و پایانی ندارد.
«خبرگزاری آنا»
