سیلی ترکیه به گوش سعودی یا شکاف جدید در معارضین سوری؟!

نسیم آنلاین : در حالی که سه جناح موسوم به «منصه قاهره»، «منصه مسکو» و «هیئة التنسیقیة» اجلاس اخیر انتخاب هیئت رئیسه تیم نمایندگی معارضین سوری برای مذاکرات تدوین قانون اساسی را تحریم کرده بودند، جناح متمایل به ترکیه رأسا انتخابات را برگزار و «انس العبدة» را برای ریاست عالی‌ترین هیئت سیاسی معارضین سوریه انتخاب کرد.

طبق برنامه قبلی، قرار بود شنبه این هفته اعضای هیئت نمایندگی معارضین سوری گرد هم آینده تا رئیس و هیئت رئیسه را برای دور جدید مذاکرات تدوین قانون اساسی آینده سوریه انتخاب کنند. اما اختلاف نظر بر سر ترکیب هیئت نمایندگان باعث شد تا جلسه به تعویق افتد. مهم‌ترین بحث در این زمینه، تلاش مستقیم و علنی «عربستان سعودی» برای تغییر در ترکیب هیئت نمایندگی بوده که با مخالفت شدید طیف متمایل به «ترکیه» مواجه شد.

بعد از ناکامی معارضه در تشکیل جلسه شنبه، در روز یکشنبه ۲۲ نفر از ترکیب ۳۲ نفره هیئت نمایندگی معارضه گرد هم آمدند و «انس العبده» را به ریاست هیئت انتخاب کردند. پیش از این دوره یک ساله ریاست «نصر الحریری» به پایان رسیده و باید رئیس جدید انتخاب می‌شد. انس العبده، ریاست «ائتلاف ملی معارضه» را در دست دارد که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سازمان سیاسی معارضین سوری است و اکثریت اعضای هیئت نمایندگی را تشکیل می‌دهند.

برگزاری نشست انتخاب رئیس را می‌توان ابتکار یا خودمحوری «ائتلاف ملی معارضه» خواند که نهادی نزدیک به ترکیه بوده و دفتر آن در استانبول قرار دارد. این نشست در حالی در روز یکشنبه برگزار شد که ۱۰ نفر از اعضای هیئت نمایندگی در مذاکرات حاضر نشدند در جلسه مشارکت کنند. ۱۰ نفری که این نشست را تحریم کردند، اعضای سه جناح موسوم به «منصه مسکو» (طیف متمایل به روسیه)، «منصه قاهره» (طیف نزدیک به مصر) و «هیئة التنسیقیة» (طیف نزدیک به امارات) می‌باشند. به این ترتیب می‌توان گفت طیف متمایل به ترکیه، به صورت چراغ خاموش طیف‌های متمایل به دولت‌های رقیب ترکیه (روسیه، امارات و مصر) را کنار زده است.

برای درک بهتر این موضوع، ابتدا باید ریشه‌های ماجرا را مرور کرد.

۱.شکل‌گیری هیئت نمایندگی معارضه

هیئت نمایندگی معارضین سوری برای مشارکت در مذاکرات سیاسی در سال ۲۰۱۵ و در «کنفرانس ریاض ۱» تشکیل شد. در آن زمان پرونده سوریه در ریاض در اختیار «محمد بن نایف» بود. بن نایف برپایه مصوبات نشست‌های ژنو۱ و ژنو۲ و هم‌چنین سه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، طرحی را ارائه داد که به موجب آن، یک هیئت نمایندگی فراگیر از طیف‌های مختلف معارضین سوری تشکیل شده و به صورت مستقیم با نظام سوریه بر سر تدوین قانون اساسی جدید مذاکره کنند.

پیش از این، «ائتلاف ملی معارضه» در نشست‌های چندضلعی سیاسی (مانند ژنو) به نمایندگی از معارضه حضور می‌یافت؛ اما این تشکیلات به مرور به یک سازمان سیاسی متشکل از ۳ حزب نسبتا رقیب تبدیل شد و بسیاری از چهره‌های مستقل سیاسی (مانند هیثم مناع، لؤی حسین و...)، گروه‌های مسلح معارض و... در آن حضور نداشتند.

همین موضوع زمینه‌ساز برگزاری کنفرانس ریاض ۲ و تشکیل یک نهاد جدید به نام «هیئت نمایندگی معارضه» شد که با توجه به ترکیب حاضران در کنفرانس ریاض ۱، مجموعه وسیع‌تری از معارضین سوری را در بر می‌گرفت. تبعا وزن سیاسی هیئت نمایندگی افزایش یافت و با شروع نشست‌های رودرروی مذاکرات سوری- سوری، اهمیت بین المللی پیدا کرد.

۲.تغییر ترکیب هیئت نمایندگی و ورود بازیگران جدید؛ همزمان با چرخش‌های سیاسی آل سعود!

در سال ۲۰۱۷ کنفرانس دوم ریاض در حالی برگزار شد که بن سلمان توانسته بود بن نایف را کنار زده و پرونده‌های مختلف سیاسی و دیپلماتیک رژیم آل سعود را به دست گرفته بود. بن سلمان، تجربه زیادی در حوزه دیپلماتیک نداشت و تصور می‌کرد ریاض می‌تواند اراده‌های خود را به طور کامل به متحدین و هم‌پیمانان دیکته کرده و کسی حق ندارد در برابر خواسته‌های وی اندکی مقاومت کند! در همین سال ۲۰۱۷، موضوعاتی مانند «محاصره قطر»، «حصر سعد الحریری در ریاض» و... رخ داد که نشان دهنده خودکامگی بن سلمان در حوزه سیاست‌های منطقه‌ای است.

در همین راستا کنفرانس ریاض ۲ در حالی برگزار شد که رژیم آل سعود تأکید داشت باید «واقع‌گرایی» در دستور کار معارضین سوری قرار گیرد. وزیر امور خارجه وقت، «عادل الجبیر» تعبیر واقع‌گرایی را به این شکل در نشست افتتاحیه کنفرانس ریاض ۲ بیان کرد: «نباید پیش‌فرض‌های تحقق‌ناپذیر مانند "کناره‌گیری بشار اسد" را برای مذاکره با نظام قرار داد. در این صورت به بن‌بست افتاده و مذاکرات در نقطه صفر متوقف می‌شود! می‌توان این پیش‌فرض‌ها را رها کرد و بر سر موضوعاتی مانند "ترکیب دولت دوره انتقالی، مدت زمان و اختیارات آن"، "مواد قانون اساسی آینده سوریه"، "موعد برگزاری انتخابات سراسری (بر پایه قانون اساسی جدید)" و... مذاکره کرد.»

به این ترتیب، در کنفرانس ریاض ۲ پوست‌اندازی وسیعی در میان معارضین رخ داد. «ریاض حجاب» (رئیس وقت هیئت نمایندگی)، «ریاض نعسان آغا»، «محمد صبرا»، «سهیر الاتاسی» و بسیاری از اعضای شاخص هیئت نمایندگی، در اعتراض به آن‌چه «چهارچوب‌های تحمیلی ریاض» خواندند، این کنفرانس را تحریم و از عضویت در هیئت نمایندگی انصراف دادند. در مقابل طیف‌هایی که پیش از این از سوی قاطبه طیف‌های معارضه و به خصوص اعضای هیئت نمایندگی، به «گروه‌های دست‌ساز وابسته به کشورهای متمایل به اسد» متهم بودند، به ترکیب هیئت نمایندگی راه یافتند! به عنوان نمونه می‌توان از «منصه قاهره» یاد کرد که صراحتا مخالف اصرار بر کنار زدن بشار اسد بود و اعتقاد داشت در صورت دوره‌ای شدن ریاست جمهوری و عدم امکان تمدید آن، می‌توان با ریاست بشار کنار آمد.

۳. از پوست‌اندازی طیف نزدیک به امارات و سازش بزرگ در درعا تا پذیرش رسمی ورود طیف متمایل به روسیه!

بعد از تغییر در ترکیب هیئت نمایندگی و ورود گروه‌های موسوم به «میانه‌رو» و «واقع‌گرا» به آن، زمینه برای نقش‌آفرینی طیف متمایل به امارات فراهم شد. «هیئة التنسیقیة» که چند سالی بود موضع سیاسی پررنگی اختیار نمی‌کرد، از نیمه دوم ۲۰۱۷ به عنوان جریان اصلی متمایل به امارات به یکی از جناح‌های فعال و جریان‌ساز در هیئت نمایندگی تبدیل شد. رئیس و اعضای ارشد هیئة التنسیقیة در امارات زندگی می‌کردند.

مهم‌ترین فعالیت میدانی و مؤثر هیئة التنسیقیة را می‌توان در رخدادهای مربوط به «درعا» مشاهده کرد. «خالد محامید» که از مهم‌ترین رهبران هیئة التنسیقیة و یکی از شخصیت‌های اصلی هیئت نمایندگی محسوب می‌شد، پیشگام مذاکرات سازش و صلح گروه‌های معارض در استان درعا و قنیطره شد که در نتیجه تلاش‌های وی، نظام سوریه بدون جنگ و از طریق مصالحه موفق شد سیطره خود را بر استان‌های درعا و قنیطره احیا کند.

اما این تمام ماجرا نبود! فشارها از ناحیه ابوظبی به قدری بالا رفت که هیئت نمایندگی در دوره «ریاض سیف» و «نصر الحریری» با ورود طیفی که مسکو برای معارضین سوری برساخته بود موافقت کرد! ریاست این طیف (منصه مسکو) بر عهده «قدری جمیل» است که صراحتا می‌گفت در جنگ داخلی سوریه ترجیح می‌دهد در صفوف ارتش سوریه علیه «تروریست‌ها» بجنگد! او بشار اسد را به عنوان رئیس جمهور می‌پذیرد؛ اما خواستار اصلاحات اساسی مانند «لغو نظام تک‌حزبی»، «پذیرش نظام فدرال» و... است.

۴. تلاش ریاض برای عقب نماندن از ابوظبی و مسکو!

طی یک سال اخیر، ائتلاف ملی معارضه که دفتر آن در استانبول قرار دارد و جریانی نزدیک به ترکیه محسوب می‌شود، تلاش کرده تا با استفاده از برتری عددی خود در ترکیب هیئت نمایندگی، عملا مقدرات آن را در دست بگیرد. همزمان تحولات پرونده سوریه به سمتی رفته که اختلاف میان آنکارا با مسکو و تهران نسبت به سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ افزایش یافته است. هم‌چنین روابط آنکارا با ریاض تندتر شده است.

در این شرایط، ریاض تلاش کرد تا جریان جدیدی را به ترکیب هیئت نمایندگی اضافه کند که بتواند ائتلاف ملی را از اکثریت بیندازد. در همین راستا ابتدا تلاش شد کنفرانس ریاض ۳ برگزار شود که با مخالفت قاطع ائتلاف ملی و تهدید به تحریم آن، عملا منتفی شد. به جای آن، در دسامبر گذشته ریاض میزبان کنفرانس به نام «گردهم‌آیی نمایندگان مستقل معارضه» (اجتماع ممثلی المستقلین لقوی الثورة والمعارضة السوریة) بود که در آن تلاش شد تا ضلع جدیدی با عنوان «مستقل‌ها» به ترکیب هیئت نمایندگی اضافه گردد.

۵.مخالفت نصر الحریری با ورود عربستان سعودی!

نصر الحریری که ریاست ائتلاف ملی را بر عهده داشت، شدیدا با این پیشنهاد مخالفت کرد. او به کنایه خطاب به رژیم آل سعود گفت: «کشورهای دیگر نشست‌هایی را برای میزبانی از معارضین باید برگزار کنند؛ نه برای تشکیل معارضه!»

او هم‌چنین در مورد برگزاری نشست دسامبر ۲۰۱۹ در ریاض گفت: «هر گونه تغییر در ترکیب هیئت نمایندگی باید از طریق جلب موافقت اعضای هیئت نمایندگی باشد؛ نه این‌که هر کشوری بتواند با برگزاری کنفرانسی که حاضران آن را خودش دعوت کرده، اعلام کند منتخبین معارضه برای حضور در هیئت نمایندگی این افراد هستند!»

۶.آینده اختلافات

قرار است اجتماع هیئت نمایندگی تا امروز (سه شنبه) تداوم یابد. این احتمال مطرح است که با دادن کرسی‌های «نایب رئیس» و «دبیرکل» به جناح‌های «منصه قاهره» و «هیئة التنسیقیة» و تفاهم نسبی بر سر تغییر محدود ترکیب هیئت نمایندگی، توافق شکننده‌ای برای بقای هیئت نمایندگی صورت پذیرد.

ریاض خواهان ۸ کرسی برای جناح موسوم به «مستقلین»! است که به منتخبان کنفرانس دسامبر ۲۰۱۹ اختصاص دارد تا بتواند اکثریت را از ائتلاف ملی بستاند. در صورتی که به جای ۸ کرسی، شش کرسی تغییر کرده و ۲ نفر از افراد موسوم به مستقل، همان اعضای منتخب کنفرانس ریاض ۲ (برگزار شده در سال ۲۰۱۷) باشند، ائتلاف ملی می‌تواند به صورت شکننده اکثریت خود را در ترکیب هیئت نمایندگی حفظ کند. در نتیجه امکان دارد با اعطای مناصب دوم و سوم هیئت رئیسه به طیف‌های نزدیک به قاهره و ابوظبی و البته تفاهم بر سر راهیابی ۶ نفر متمایل به ریاض، این تشکیلات همچنان حفظ شود.

در هر صورت باید منتظر نتایج امروز مذاکرات باقی ماند. آیا ۱۰ عضو تحریم کننده، حاضر می‌شوند در ازای دریافت امتیازاتی در نشست امروز حضور یابند؟ آیا آنکارا می‌تواند دست بالاتر خود را در «هیئت نمایندگی» به رخ عربستان سعودی بکشد؟