بانو »نصرت امین» اولین بانوی مجتهد در جهان اسلام

نسیم آنلاین : سیده نصرت امین مشهور به بانو مجتهده امین اصفهانی و نیز بانوی ایرانی، از نوادگان علامه سید معصوم حسینی خاتون‌آبادی، در سی‌ام خرداد ۱۲۷۴ شمسی در اصفهان به دنیا آمد.

تولد امین در واپسین سال سلطنت ناصرالدین‌شاه رخ داد واو حیات سیاسی اجتماعی خود را دریکی از متلاطم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران تجربه کرد. امین هیچ‌گاه در فعالیت‌های خود از مسائل سیاسی اجتماعی کناره نگرفت. بارزترین گواه این ماجرا مبارزه با قانون رضاخانی منع حجاب و هجرت چندماهه‌ی او به قم در اعتراض به این واقعه بود. در حوزه‌ی زندگی شخصی نیز احتمالاً مرگ شش فرزند از هفت فرزند او در اثر حوادثی همچون قحطی سال 1296 اصفهان و شیوع بیماری‌های ناشناخته‌ی مسری در آن زمان از مهم‌ترین و مؤثرترین اتفاق زندگی سیده نصرت امین محسوب می‌شود.

حیات علمی سیده نصرت امین به‌طور خاص از بیست‌سالگی و با تحصیل علوم دینی آغاز می‌شود. او در تحصیل مقدمات از محضر اساتیدی همچون آیت‌الله حاج آخوند زفره‌ای و میرزا علی‌اصغر شریف، و در فراگیری فقه، اصول و حکمت از محضر آیت‌الله آقا سید علی نجف‌آبادی بهره برد.

سیده نصرت امین در 1316 شمسی در سن 42 سالگی از آیت‌الله محمدکاظم شیرازی و آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی اجازه‌ی اجتهاد و روایت گرفت و نام خود را در شمار معدود بانوان مجتهده‌ی تاریخ تشیع ثبت کرد. سیدمیرزا آقا اطهباناتی و شیخ محمدرضا نجفی ابوالمجد اصفهانی و سید علی نجف‌آبادی از دیگر اساتید اجازه‌ی سیده نصرت امین بودند. آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی که خود در سال 1358 قمری از بانو امین اجازه‌ی اجتهاد و روایت خواسته بود از او با عبارت « دانشمند جلیل‌القدر، محدث متکلم، فقیه اصولی و حکیم» یادکرده است. علاوه بر نجفی، بانو مجتهده زینت‌السادات همایونی، شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی تبریزی؛ علامه عبدالحسین امینی - صاحب الغدیر- شیخ عبدالله سبیتی، شیخ زهیر حسون از کسانی هستند که از سیده نصرت امین اجازه‌ی اجتهاد و روایت گرفته‌اند.

اگرچه قدرت علمی و انس و تسلط بانو امین اصفهانی به معارف قرآنی در آثار او همچون اربعین الهاشمیه، نفحات الرحمانیه فی واردات القلبیه، سیر و سلوک، معاد یا آخرین سیر بشر و دیگر کتب او مشهود است اما اثر خاص قرآنی او کتاب « مخزن العرفان در تفسیر قرآن» است. مخزن العرفان نخستین بار در ایران از سوی انتشارات نهضت زنان مسلمان در پانزده جلد و بالغ‌بر شش هزار صفحه منتشر شد. سیده نصرت امین بیست سال از زندگی خود را به نگارش این تفسیر که آخرین اثر او محسوب می‌شود اختصاص داد. برخی پژوهشگران مخزن العرفان -را از تفاسیر مهم عرفانی متأخر امامیه دانسته‌اند و برخی دیگر در عین توجه به ابعاد عرفانی این تفسیر جوهره‌ی آن را تزکیه و تربیت ذکر کرده‌اند.

شیوه‌ی سیده نصرت امین در نگارش تفسیر، شیوه‌ی مرسوم مفسران است. امین تفسیر سور را غالباً بابیان تعداد آیات آن سوره، بحث در مکی و مدنی بودن آن آغاز می‌کند و در این مباحث به موارد اختلافی میان مفسران توجه ویژه دارد؛ چنان‌که تفسیر سوره‌ی مبارکه‌ی رعد را با این جملات آغاز می‌کند: « تعداد آیات سوره‌ی رعد به عدد شامی 47، به عدد بصری 45، به عدد حجازی 44، به عدد کوفی 43 آیه است و در مورد 5 آیه اختلاف است.» این توجه به دیدگاه‌های مختلف در شئون مخزن العرفان نیز ادامه دارد.

بانوی ایرانی پس از بحث در تعیین مکی و مدنی بودن سور و آیات و ذکر فضایل سور از منابع روایی همچون مصباح کفعمی، تفسیر روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح رازی، کافی شیخ کلینی به تفسیر آیات وارد می‌شود و تفسیر آیه را با بررسی قرائت‌های موجود پیرامون آن آیه و نتیجه‌ی تفسیری انتخاب هر قرائت پی‌ می‌گیرد و سپس به بررسی واژگان، مسائل ادبی و بلاغی، تفسیر اجمالی و اقوال مفسران متقدم و متأخر شیعه و اهل سنت می‌پردازد.

به گزارش مرضیه اسلامیت در کتاب بانو امین و تفسیر مخزن العرفان، امین در این مقام از نظرات مفسرانی همچون ابن عباس، مجاهد، واسطی، کلبی، حسن بصری، مقاتل، ابودرداء، جبایی، قتاده، ابن جریح، محمد ابن کعب، علی ابن ابراهیم، طنطاوی، حویزی، عیاشی، محمدحسین طباطبایی و بسیاری دیگر از مفسران بهره برده است که این خود نشانگر دامنه‌ی وسیع پژوهش او در علوم قرآنی است. گستردگی منابع روایی، لغوی، تاریخی و دیدگاه‌های متنوع بانو مجتهده امین اصفهانی در حوزه‌ی مباحث ادبی، حدیثی، فلسفی و کلامی، فقهی و اصولی، عرفانی و اخلاقی و نیز اجتماعی و تربیتی از نقاط قوت و جذابیت‌های مطالعاتی این تفسیر محسوب می‌شود.

در کنار گزارش‌های متعددی که از سوی عالمان و دانشمندان در باب جایگاه علمی و معنوی مخزن العرفان و مفسر آن در دست است، ارجاع و استناد متعدد در کتب تحقیقی و مقالات علمی پژوهشی به این اثر نشان‌گر جایگاه آن نزد پژوهشگران و محققان است.