بررسی کارنامه قران پژوهی بهاءالدین خرمشاهی +فیلم
بهاءالدین خرمشاهی؛ منتقد ترجمه‌های فارسی قران کریم
بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، مترجم، حافظ‌شناس و قرآن‌پژوه، در سال ۱۳۲۴ در قزوین زاده شد. تحصیل در دانشکده پزشکی رادر میانه‌ی راه رها کرد و پا به ادبیات فارسی گذاشت و از اساتیدی همچون سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل خانلری، ابوالحسن شعرانی و ذبیح‌الله صفا بهره برد.
نسیم آنلاین : بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، مترجم، حافظ‌شناس و قرآن‌پژوه، در سال ۱۳۲۴ در قزوین زاده شد. تحصیل در دانشکده پزشکی رادر میانه‌ی راه رها کرد و پا به ادبیات فارسی گذاشت و از اساتیدی همچون سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل خانلری، ابوالحسن شعرانی و ذبیح‌الله صفا بهره برد. در سال ۱۳۵۲ پس از دوره کارشناسی ارشد کتابداری، در مرکز خدمات کتابداری کتابخانه ملی مشغول به کار شد. ده سال بعدْ از کتابداری نیز فاصله گرفت و به انجمن فلسفه در مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی پیوست؛ مرکزی که امروزه پژوهشگاه علوم انسانی خوانده می‌شود. خرمشاهی در سال ۱۳۶۹ به عضویت فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی درآمد.
خادم قران و چهره ماندگار ایرانخرمشاهی که از ویراستاران ارشد دائرةالمعارف تشیع نیز هست، در سال ۱۳۷۶ خادم قرآن، و در سال ۱۳۸۲، چهره ماندگار ایران خوانده شد.
شهرت خرمشاهی بیش از هر چیز وامدار پژوهش‌های قرآنی و حافظ‌پژوهانه اوست. برخی از آثار مهم وی عبارتند از ترجمه قرآن کریم، فرهنگ موضوعی قرآن مجید، ذهن و زبان حافظ، قر‌آن‌شناخت و حافظ‌نامه. از وی ترجمه‌هایی در موضوعات مختلف نیز به چاپ رسیده است؛ از جمله علم و دین ایان باربور، دین‌پژوهیِ میرچا الیاده و درآمدی بر تاریخ قرآن ریچارد بل. خرمشاهی همچنین سرویراستاری دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی را بر عهده داشته که در سال ۱۳۷۷ چاپ شده و حاوی ۳۶۰۰ مقاله در موضوعات گوناگون مرتبط با قرآن است.
ترجمه قران با ۴۰۰۰ نکته تفسیریترجمه قرآن بهاءالدین خرمشاهی، به همراه توضیحات و واژه‌نامه، نیز یکی از مشهورترین آثار اوست که اولین بار در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت، و بارها مورد بازبینی قرار گرفت . این کتاب علاوه بر ترجمه روان آیات، حاوی تفسیر مختصر قرآن است که نزدیک به چهار هزار نکته در موضوعات لغوی، بلاغی، تفسیری، تاریخی، فقهی و کلامی را دربرمی‌گیرد و همچنین مقالاتی درباره تحریف‌ناپذیری قرآن و فهم قرآن با قرآن در آن گنجانده شده است. خرمشاهی از میان روش‌ها و رویکردهای مختلف موجود در ترجمه قرآن، از ترجمه‌های تحت‌اللفظی همچون تلاش‌های معزی و مجتبوی تا ترجمه‌های آزاد مانند صفارزاده و پورجوادی، بیشتر رویکردی معنایی به ترجمه قرآن دارد و از این منظر به باور منتقدان اثر او به ترجمه آیت الله ناصر مکارم شیرازی شبیه است و به گفته خود نیز، شیوایی را جانشین زیبایی کرده است.
ترجمه قرآن خرمشاهی، با فاصله کوتاهی از انتشار خود نقدها و نظرات پرشماری را برانگیخت. در این میان هوشنگ گلشیری بر آن بود که نثر خرمشاهی نزدیک به زبان متداول و همانند نثر روزنامه است، از فخامت کلام خدا می‌کاهد و به قداست‌زدایی می‌انجامد. مباحثه قلمی خرمشاهی و گلشیری که پنجشنبه‌های خرداد ۱۳۷۵ در روزنامه سلام انتشار می‌یافت، گاه به تندی و درشتی می‌گرایید، این مشاجره بابی برای ورود سیمین بهبهانی به بحث گشود تا در ضمن تحسین اثر خرمشاهی، به کم‌طاقتی‌ها و تعریض‌ها از دو سوی منازعه خرده گیرد و جایگزین‌هایی نیز برای ترجمه خرمشاهی ارائه کند.
منتقد ترجمه‌های قرانبهاءالدین خرمشاهی، خود نیز اهتمامی جدی به نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن داشته است؛ چنانکه بیست جزء از ترجمه الهی قمشه‌ای را در ۱۱۰ نکته انتقادی به نقد کشید ، وی همچنین بر ترجمه عبدالمحمد آیتی نیز ۸۸ نکته انتقادی نگاشت که بیش از ۶۰ نکته از آن مورد پذیرش مترجم قرار گرفت و در اصلاح ترجمه به کار گرفته شد. خرمشاهی ترجمه آیتی را از تمامی ترجمه‌های قرن اخیر شیواتر، زیباتر و دقیق‌تر خوانده است؛ گرچه همچنان آن را فاقد دقت کامل می‌داند. وی همچنین در یکی از مقالات خود در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، درباره ترجمه محمدمهدی فولادوند به تصریح گفته است که تاکنون ترجمه‌ای تا این اندازه دقیق و در عین حال خوشخوان و غیرتحت‌اللفظی ندیده است.
خرمشاهی بر آن است که در طول بیش از هزار و صد سال سنت ترجمه قرآن به زبان فارسی، همچنان ترجمه‌ای پاک، پیراسته، بی‌غلط و آراسته از قرآن کریم پدید نیامده و ترجمه‌های فارسی قرآن علاوه بر اشتباه‌های موردی، از منظر روش‌شناختی هم مسئله‌ای عمده دارند که همان تحت‌اللفظی بودن شدید است؛ چنانکه کمتر ترجمه‌ای مستقل از متن اصلی قرآن کریم قابل فهم است.
۱۳ موضوع محوری قران کریم از منظر خرمشاهیبه باور بهاءالدین خرمشاهی، چگالی معنایی قرآن کریم بسیار زیاد است، و از همین رو تعدد و تنوع موضوعات قرآن خارق‌العاده است. وی با این حال مفاهیم قرآن را در سیزده موضوع محوری جای داده است؛ وقایع تاریخی، قصص انبیا، اندیشه توحیدی، نهی از شرک، معاد و حیات پس از مرگ، فرشته‌شناسی، احکام فقهی و اخلاقی، توجه به آیات الهی، اشاره به شرایع پیشین، عصر جاهلیت و عصر نزول وحی، سؤال‌های مسلمانان از پیامبر، و سرانجام داستان آفرینش. همین تنوع و تکثر موضوعی و مفهومی است که از منظر وی قرآن کریم را سرچشمه واقعیِ بیشترْ و بلکه همهٔ علوم اسلامی ساخته است.
خرمشاهی در کنار تألیف و ترجمه، مواجهه‌هایی روزنامه‌نگارانه نیز با قرآن‌پژوهانی داشته است که گاه آنها را قرآن‌ستیز و گاه معارضه‌کنندگان با فصاحت عظیم و اعجازین قرآن خوانده است. به باور وی، سِرسیداحمدخان هندی، امین الخولی و نصر حامد ابوزید، تجددگرایانی هستند که اگرچه خود یا دیگران آنان را اصلاح‌گر دینی می‌شمارند، اما واقعیت آن است که این افراد به جای دفع شبهات یا رفع خرافات که خواه‌ناخواه در پیرامون هر دینی پدید می‌آید، اساس و اصول اعتقادی اسلامی را تحت عنوان نقد ادبی یا زبانشناختی، به کلی خدشه‌دار ساخته‌اند. خرمشاهی با همین مبنا در دو دهه اخیر نقدهایی بر دیدگاه‌های دین‌شناسی عبدالکریم سروش نگاشته است و و نظریات قرآن‌شناختی او را به نقد کشیده است.
«برنامه تلویزیونی سوره»
