دو راهبرد متضاد در قبال تحریر الشام؛ از تطهیر تا انحلال!

نسیم آنلاین ، علیرضا مجیدی: در پی افزایش فشار ارتش سوریه و متحدین بر گروه‌های تروریستی مستقر در ادلب و رسیدن نیروهای همپیمان دمشق به فاصله کم‌تر از ۲۵ کیلومتری مرز باب الهوی (ترکیه)، تلاش‌های بین المللی دولت‌های مخالف اسد افزایش یافته است. از یک طرف ترکیه به صورت روزمره تهدید می‌کند و از طرف دیگر، فرانسه و ۴ کشور دیگر خواستار بررسی پرونده عملیات ادلب در شورای امنیت سازمان ملل شده‌اند!

همزمان شنیده‌ها حکایت از آن دارد که ایالات متحده در مذاکره با گروه‌های مسلح معارض برای ارسال کمک‌های تسلیحاتی ابراز آمادگی کرده، اما شروطی در ازای ارسال این تسلیحات تعیین نموده که مهم‌ترین آن «سازمان‌یافتگی کافی و مشروعیت نسبی» گروه‌های مسلح است. به این ترتیب، عملا همه چیز منوط به پرونده گروه تروریستی «هیئة تحریر الشام» می‌باشد. یک ماه قبل، در پی آغاز مذاکرات واشنگتن و جیش الوطنی (سازمان نظامی فراگیر دربرگیرنده تمام گروه‌های مسلح در مناطق تحت قیمومیت ترکیه در شمال استان حلب) نسیم آنلاین گزارشی از این مذاکرات با عنوان « سردرگمی یا امتیازخواهی از روسیه؛ بازگشت دوباره آمریکا به جنگ سوریه؟ » منتشر کرده بود.

واضح است که ترکیه نیز با مسأله «هیئت تحریر الشام» روبروست. اگر آنکارا در ادلب به عملیات علیه ارتش سوریه دست بزند و بتواند بخشی از مناطقی که اخیرا آزاد شده را تصرف کند، باید تدبیری برای حکومت در این مناطق بیندیشد. به طور طبیعی، این مناطق باید تابع ادلب باشند و هم‌اکنون ادلب در اشغال گروه تروریستی تحریر الشام و شاخه اداری آن یعنی «حکومة الانقاذ» است.

به این ترتیب تمام کشورهای حامی معارضه در پرونده ادلب و به صورت خاص دو کشور ترکیه و آمریکا که احتمال دارد به صورت میدانی نیز تأثیرگذار باشند، ناگزیر باید مسأله تحریر الشام را حل کنند. تحریر الشام از نظر تمام کشورهای جهان، گروهی تروریستی محسوب می‌شود و رهبری آن بر عهده کسی است که جبهه النصره را به عنوان شاخه رسمی سازمان تروریستی جهانی القاعده را در سوریه تأسیس کرد.

در این زمینه دو راه حل وجود دارد. راه حل اول که از سوی منتقدین الجولانی مطرح می‌شود، اعلام انحلال این سازمان و کنار رفتن چهره‌های رده اول و دوم این سازمان است. این طیف که تنوع بسیار بالایی دارد، اعتقاد دارند جهان تحت هیچ شرایطی حاضر نمی‌شود الجولانی را به عنوان رهبر یک سازمان مشروع به رسمیت بشناسد و در نتیجه هیچ راه حلی به جز اعلام انحلال این سازمان را نمی‌توان برای ادلب تصور کرد.

مهم‌ترین چالش این سناریو، لزوم جلب موافقت الجولانی با اعلام انحلال است! طیف‌های واقع‌بین معارضه اتفاق نظر دارند که همزمان با عملیات ارتش سوریه و متحدین، فقط و فقط از طریق اقناع و به صورت توافقی می‌توان نسخه تحریر الشام را پیچید؛ زیرا معارضین نمی‌توانند در این شرایط وارد یک نبرد داخلی شده و از نظر نظامی، کار الجولانی را یکسره کنند! از طرفی امکان قیام مردمی هم وجود ندارد؛ زیرا تجربه‌های قبلی نشان داده تروریست‌های وابسته به تحریر الشام به سختی و با ضرب گلوله معترضین را پراکنده می‌کنند. ضمن این‌که عملیات ارتش سوریه باعث شکل‌گیری موج گسترده فرار و آوارگی شده و در نتیجه وضعیت چندان طبیعی نیست که تجمعات مردمی در آن شکل بگیرد!

در نتیجه، هیچ راه حلی به جز قانع کردن الجولانی برای اعلان انحلال تحریر الشام از سوی وی متصور نیست! به عبارت دیگر، اگر الجولانی به هر علتی حاضر به اعلان انحلال سازمان تحت امر رهبری خود - که بر اقلیم ادلب سیطره دارد - نشود، تمام تلاش‌های این افراد به بن بست می‌رسد! این نکته زمانی بغرنج می‌شود که در نظر داشته باشیم که الجولانی حتی بعد از اعلان انحلال تحریر الشام نیز به راحتی از لیست تروریست‌های تحت تعقیب خارج نمی‌شود و در نتیجه لاجرم باید زندگی مخفیانه خود را دنبال کند و هر لحظه امکان دارد هدف حملات ائتلاف و... قرار گیرد! این موضوع در کنار خصومت تاریخی عموم طیف‌های معارضه نسبت به الجولانی، باعث می‌شود رهبر تحریر الشام نسبت به اعلان انحلال سازمان خود تحفظ داشته باشد و آن را به منزله «خلع سلاح و تسلیم در برابر مخالفین» تلقی کند!

در مقابل، گروهی از حامیان الجولانی وضعیت کنونی را فرصتی استثنائی برای خارج ساختن تحریر الشام از لیست گروه‌های تروریستی می‌دانند! به عقیده این افراد، آنکارا و واشنگتن خطر سیطره دمشق بر ادلب را به مراتب خطرناک‌تر از مسأله الجولانی می‌دانند و تبعا نسبت به عملیات ارتش سوریه در این منطقه واکنش جدی و مؤثر نشان خواهند داد. به عبارت دیگر برای ممانعت از سیطره بشار اسد بر این منطقه، منتظر اعلام انحلال تحریر الشام نخواهند ماند!

طبق این سناریو، نیاز واشنگتن و به خصوص آنکارا برای عملیات در این منطقه ایجاب می‌کند تا مانند رخدادهای سه سال اخیر، با تحریر الشام و الجولانی کنار بیایند! اما این بار برای عملیات مستقیم در ادلب، ناگزیر به تأیید - ولو ناگزیر و از سر اضطرار - حکومة الانقاذ خواهند بود و در این راستا، تحریر الشام را از لیست گروه‌های تروریستی باید حذف کنند!

مهم‌ترین نشانه برای این سناریو را می‌توان در رفتار اخیر «انستیتو واشنگتن برای مطالعات خاورمیانه» ملاحظه کرد. این اندیشکده مؤثر در سیاست‌گذاری‌های واشنگتن، در گزارش اخیر خود پیرامون تحولات ادلب خواستار حذف تحریر الشام از لیست گروه‌های تروریستی شد: «آن‌ها از ابتدای سال ۲۰۱۷ به شکل واقعی و کامل ارتباط خود را با القاعده قطع کرده‌اند.»

با توجه شکست نظامی محسوس تحریر الشام، الجولانی چالش‌های جدی برای بقا خواهد داشت. در این شرایط، احتمال اعلام انحلال این سازمان بیش‌تر از هر زمان دیگری است. با این حال، هنوز هم هواداران الجولانی با استدلال‌های جدید، خواستار تداوم موجودیت تحریر الشام هستند. باید دید رهبر این سازمان تروریستی با مسأله «چالش شدید مشروعیت و بن بست در کارآمدی» چگونه کنار می‌آید؟