تعظیم در برابر یک بازی باشکوه

نسیم آنلاین ؛ احسان سالمی: سینمای ایران مثل سینمای هالیوود نیست که بسیاری از چهره‌های سرشناس آن از بازیگر و کارگردان گرفته تا عوامل پشت دوربین با پا گذاشتن به سنین بالاتر همچنان در سطح یک سینما باقی بمانند. اینجا معمولا بازیگران وقتی از یک رده سنی عبور می‌کنند و پا به سنین میانسالی و پیری می‌گذراند، آن‌قدر نقش برای آن‌ها کم نوشته می‌شود که کم‌کم همه خانه نشین می‌شوند. در پشت صحنه سینما نیز گاهی آن‌قدر فضا بسته می‌شود که یک نیروی متخصص در یک رشته و البته دارای روابط بالا با سرمایه‌گذاران و جریان اصلی سینما، از شدت داشتن پروژه‌های مختلف سینمایی و تلویزیونی و حالا هم شبکه نمایش خانگی اصلا فرصت سرخاراندن ندارد و انبوهی از پیشکوستانی که حالا با کوهی از تجربه باید خانه‌نشین شوند.

این حقیقت سینمای ماست و کسی نمی‌تواند آن را منکر شود؛ اما در همین فضا هستند ستاره‌های پیشکسوتی که همچنان می‌درخشند و همچنان برای سینمای ایران خاطره می‌سازند. فرامرز قریبیان قطعا یکی از همین ستاره‌هاست. ستاره‌ای که امسال و در سن 78 سالگی با بازی «خروج» نشان داد که هنوز هم که هنوز است «دود از کُنده بلند میشه.»

قریبیان را می‌توان یکی از نمادهای سینمای قهرمان‌محور در تاریخ سینمای ایران دانست؛ او چه قبل از انقلاب و چه در سال‌های پس از انقلاب بارها و بارها در قامت یک قهرمان خود را به مخاطبان سینما نشان داد؛ از «گوزن‌ها» و شخصیت قریبیان به عنوان یک چریک زخمی گرفته تا «سفیر»، «سناتور»، «آوار»، «ترن»، «کانی مانگا»، «مرگ پلنگ» و... همه شمایلی بی‌نظیر از قریبیان به عنوان بازیگری ایده‌ال برای ایفای نقش یک قهرمان را در سینمای ایران ساخته است.

هر چند که در کارنامه کاری قریبیان نقش‌هایی هم دیده می‌شود که شاید سنخیتی با انتخاب‌های او به عنوان یک قهرمان در سینما نداشته باشد اما قریبیان در طول سال‌ها فعالیت خود در سینمای پس از انقلاب هر بار که در شمایل یک قهرمان ظاهر شده مورد توجه منتقدان و کارشناسان قرار گرفت. او در دهه 60 و در روزهایی که نام فرامرز قریبیان تضمین فروش هر اثر سینمایی بود با بازی در سه فیلم «ترن»، «کانی مانگا» و «کمینگاه» در سال 66 و حضورش در قامت یک قهرمان، توانست اولین سیمرغ خود را از جشنواره فیلم فجر بگیرد.

ادامه مسیر کاری قریبیان و موفقیت‌هایش در سینما نیز با فیلم‌های «قهرمان محور» گره خورده بود تا او دو سیمرغ دیگر کارنامه کاری‌اش را برای ایفای نقش یک قهرمان در دو فیلم «بندر مه‌آلود» ساخته امیر قویدل و «مرد بارانی» ساخته ابوالحسن داوودی دو بار دیگر موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر شد.

قریبیان در «خروج» که تازه‌ترین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیاست، همان شخصیت همیشگی خود در فیلم‌های قهرمان محورش را دارد، شخصیتی درون‌گرا و آرام که جنس بازی‌‌اش شباهت بسیاری به بازی درخشانش در فیلم سینمایی «ترن» دارد؛ نقشی که باعث شد تا او برای اولین بار برنده سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شود.

قریبیان در نقش رحمت بخشی پیرمردی روستایی به همراه گروهی از هم‌روستایی‌هایی خود برای دیدار با رئیس‌جمهور راهی تهران می‌شوند؛ سفری در دل جاده و پر از فراز و نشیب. قهرمانی که می‌توان شباهت زیادی بین اَکت‌های او با «کلینت ایستوود» ستاره بزرگ تاریخ سینما در فیلم «نابخشوده» دید. احتمالا به همین خاطر بوده که مسعود کیمیایی در یکی از صحبت‌های خود درباره رفیق و بچه محل قدیمی خود گفته بود که در بین بازیگران سینما، استایل فرامرز قریبیان، هالیوودی است و نمودی از این قهرمان تمام‌عیار سینمایی که تنه به تنه بزرگان بازیگری سینمای جهان می‌زند را می‌توان در هنرنمایی فرامرز قریبیان در «خروج» دید.

برای خیلی از ما تصور اینکه پیرمردی 78 ساله بتواند در این سن و سال بتواند چنین هنرنمایی کند، سخت است؛ اما قریبیان درست در همین سن یکی از سخت‌ترین نقش‌های کارنامه کاری‌اش را ایفا می‌کند؛ نقشی که در عین آن که در کل آرام و درونگراست اما شرایط پیرامونی آن، به قدری خشن است که کنار آمدن با آن از عهده هر بازیگری برنمی‌آید. برای مثال ابراهیم حاتمی‌کیا درباره اهمیت بازی حرفه‌ای قریبیان در فیلم «خروج» در نشست خبری این فیلم گفت: «در عمر ۵۸ ساله ام بازیگری فرهیخته و روی اصول مثل آقای قریبیان ندیدم. کار کردن با تراکتور بسیار سخت است و من سر تعظیم بر استادی ایشان فرود می‌آورم که انقدر در بازی شأن ذوب شده بودند که باورش برای ما سخت بود.»

اما در شرایطی که همه فکر می‌کردند که قرار است بالاخره بعد از چند سالی دور فرامرز قریبیان از سینما امسال از او به شکلی درست و حسابی تقدیر شود، برخی از رفتارها باعث شد تا قریبیان در نشست خبری فیلم سینمایی «خروج»، نقش رحمت بخشی و این فیلم را آخرین اثر کارنامه کاری‌اش بداند! اتفاقی که در همان‌جا با مخالفت حاتمی‌کیا و بسیاری از اهالی رسانه و کارشناسان حاضر در نشست روبرو شد اما حرف‌های قریبیان نشان داد که او حسابی از دست مدیریت فعلی سینمایی کشور ناراضی است، به ویژه از برخی از نقدهای غیرواقعی از فیلم سینمایی «خروج» که به قول او کار منتقدان دولتی است. قریبیان درباره خداحافظی‌اش با سینما گفت: «می‌دانستم بازی در این فیلم زحمت زیادی دارد، اما این فیلم را دوست داشتم. همکاری به دلیل زیبایی فیلمنامه ایجاد شد و بلافاصله پیشنهاد بازی را پذیرفتم. حالا اعلام می‌کنم این آخرین فیلم من در سینما بود و دیگر خداحافظی می‌کنم چون دیگر حوصله بچه‌بازی و غرض‌ورزی مسئولان سینمایی را ندارم.»

امسال به غیر از فرامرز قریبیان، مدعیان مختلفی برای گرفتن جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فیلم فجر حضور دارند؛ از امیر جدیدی که به خوبی در «روز صفر» نقش یک نیروی امنیتی را ایفا کرده است تا جواد عزتی که به عنوان نقش اول «شنای پروانه» و «دوزیست» حسابی درخشیده و هادی حجازی‌فر که در نقش اول «آتابای» نشان داده که می‌تواند کاراکتر یک انسان درونگرا و منزوی شده از جامعه را به خوبی ایفا کند. پیمان معادی هم در «درخت گردو» تا حدودی توانسته از پس ایفای نقش یک مرد کرد جنگ‌زده برآید.

اما در میان همه این گزینه‌ها قطعا فرامرز قریبیان بهترین گزینه برای اهدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد است؛ بازیگری که در این سن و سال از عهده اجرای چنین نقش سختی برآمده و احتمالا این آخرین نقش کارنامه کاری او باشد؛ آن‌قدر خوب توانسته نقش سخت «رحمت بخشی» به عنوان یک رزمنده بازمانده از دور دفاع مقدس و مردی گوشه‌نشین را به خوبی اجرا کند که در اتفاق نظری جالب توجه، مهمترین نقطه قوت «خروج» حاتمی‌کیا، شخصیت رحمت بخشی با بازی فرامرز قریبیان است. شخصیتی که نمادی از اعتراض مردم به وعده‌های عمل نشده دولت است و اهدای جایزه به او می‌تواند نشان‌دهنده درک برگزارکنندگان جشنواره فیلم فجر از اعتراض اقشار مستضعف و احترام به آن‌هاست. در ضمن این احتمالا آخرین مهلت جشنواره فیلم فجر برای تقدیر از یک عمر فعالیت هنری استاد فرامرز قریبیان در سینمای ایران باشد.