طرح بانکداری برای مسائل بنیادین راه حلی ندارد

بتازگی کلیات طرح اصلاح نظام بانکی در مجلس تصویب شده است، نظر شما درباره این طرح چیست؟

دوستان تدوین‌کننده طرح زحمت کشیدند و باید از زحمات‌شان قدردانی کنیم ولی هنوز مسائل بنیادینی وجود دارد که این طرح به آنها پاسخ نداده است. باید آن ضعف‌های بنیادین و چالش‌های اساسی را که در نظام بانکداری ما حاکم است اصلاح کنیم. اقتصاد ایران حدود ۸۵ درصد بانک‌محور است و اگر این نظام بانکی اصلاح نشود، شاهد گسترش یک نظام اقتصادی در قالب سرمایه‌داری مالی خواهیم بود. به‌طور کلی باید گفت طرح اصلاح نظام بانکی به چالش‌های نظام بانکی پاسخ نداده است.

این چالش‌ها شامل چه چیزهایی می‌شود؟

به عنوان مثال هیچ تعریفی از ربا در این طرح نیامده است. بانکداری اسلامی اصلا در آن تعریف نشده و همچنین به یک گروه مسائل بنیادین هم توجه نشده است؛ برای مثال خلق پول در نظام بانکی که یکی از آفت‌های رشد نقدینگی شدید در اقتصاد ایران است. برای مسأله خلق نقدینگی هم پاسخی ارائه نشده است. ما عملاً می‌خواهیم با همین نظام بانکداری فعلی این طرح را اجرا کنیم و این اصلاً امکان‌پذیر نیست. یعنی بانکداری کنونی ما حتی اگر این طرح در مجلس تصویب هم بشود همان را اجرا خواهد کرد که از گذشته بوده. در واقع با اجرا شد. این طرح هیچ تغییر ماهوی را ما شاهد نخواهیم بود. در طرح اصلاح نظام بانکی قدرت ویژه‌ای به رئیس‌کل بانک مرکزی داده شده که قرار است بر اساس آن استقلال سیاست‌های مالی از سیاست‌های پولی را شاهد باشیم ولی اینکه رئیس‌کل بانک مرکزی باید به کجا پاسخگو باشد، در این طرح مشخص نشده است.

در هر سیستم بانکی ممکن است ناترازی وجود داشته باشد و در کنارش اصلاح ساختار هم رخ دهد.

همه جای دنیا وقتی می‌خواهند اصلاحات ساختاری را در سیستم بانکی‌شان اعمال کنند، ابتدا تلاش می‌شود به‌تدریج ناترازی حل شود. فرآیند اصلاح نظام بانکی در آمریکا پس از بحران سال ۲۰۰۸ را مثال می‌زنم. وقتی بحران بانکی اتفاق افتاد و تعدادی از بانک‌ها هم ورشکسته شدند، اولین کاری که انجام دادند این بود که 800 میلیارد دلار تحت عنوان بسته نجات، کنار گذاشته شد. ابتدا ناترازی و ورشکستگی بانک‌ها را برطرف کردند و پس از آنکه اندکی سیستم بانکی را تثبیت کردند و به قولی نظام بانکی را تا حدی احیا کردند، یکسری اصلاحات دیگر انجام دادند تا دوباره بحران بانکی مانند سال ۲۰۰۸ اتفاق نیفتد.

ما هم‌اکنون در شرایط تنگنای منابع مالی هستیم. پولی الان نیست که برای بهبود این وضعیت سیستم بانکی در نظر بگیریم. فرض کنید این طرح بخواهد اعمال شود چون عملاً اصلاحات اولیه در نظام بانکی انجام نشده و بستر‌های لازم فراهم نشده است، در واقع هیچ اتفاقی نخواهد افتاد و حتی ممکن است وضعیت حاد‌تر شود. به‌نظر شما این طرح باید به چه مسائلی پاسخ می‌داد که نداده است؟

هر طرحی که می‌خواهد شروع شود باید به یک‌سری سؤالات پاسخ دهد. باید بدانید که برای چه چیزی طرح را آماده ‌می‌کنید، اگر قرار است به سمت بانکداری اسلامی حرکت کنیم باید درباره مسأله نرخ سود علی‌الحساب که شبهه ربا را ایجاد می‌کند، پاسخی داشته باشیم. باید در طرح بانکداری اسلامی درباره صوری‌سازی‌های نظام بانکی حرف بزنیم و راه‌حل ارائه دهیم. مساله خلق پول هم یکی از مسائل مهم است.

خلق پول در همه جا باید دست حاکمیت باشد. این اتفاق در نظام بانکی ما افتاده است؛ به عده‌ای اجازه تأسیس بانک خصوصی می‌دهند و بعد مجوز می‌دهند تا بانک خصوصی از هیچ خلق پول کند. بعد از خلق پول چه اتفاقی می‌افتد؟ در اقتصاد نوسانات شدیدی ایجاد می‌شود. مثلاً بازار خودرو یک جایی نوسان دارد، ماهانه 20 الی 30 درصد سود می‌دهد. خلق پول وقتی دست یک گروه خاص باشد آن گروه می‌توانند بدون هیچ زحمتی ۲۰ تا ۳۰ درصد در ماه سود کند. خب! بانک‌ها در این حالت خلق نقدینگی کرده‌اند و بانک مرکزی نتوانسته نظارت کند. خلق پول در سیستم بانکداری اسلامی مفهوم دارد؛ اگر قرار است خلق پولی اتفاق بیفتد این خلق پول باید شرعی باشد. باید در راستای اهداف اقتصاد اسلامی هزینه شود.

آیا شما این اشکالات را با طراحان و تدوین‌کنندگان طرح مطرح کرده‌اید؟

بله! بنده با آقای بحرینی طراح اصلی این طرح بارها صحبت و مناظره کرده‌ام. به ایشان گفته‌ام خلق پول یا خلق اعتباری که سیستم بانکی انجام می‌دهد و این خلق اعتبار را می‌برد به سمت بازارهای سوداگرانه، اقتصاد ما را به هم می‌ریزد. چون اگر خلق پول دست یک گروه خاص باشد و نتوان آن را کنترل کرد، ابرثروتمندانی ظهور می‌کنند. از آقای بحرینی پرسیدم نسخه شما برای خلق پول چیست؟ پاسخی نداشتند! طرحی که آماده شده به هیچ‌کدام از این سؤالات یعنی رفع صوری‌سازی‌ها، رفع ربای سپرده‌گذاران، تعریف ربای بانکداری اسلامی، جایگاه شورای فقه که بتواند اثرگذار باشد، بحث خلق پول و مباحث اسلامی خلق پول، استقلال بانک مرکزی از بی‌انضباطی‌های مالی دولت و... پاسخی نداده است.

آقای بحرینی در پاسخ به این نقدها چه گفتند؟

آقای بحرینی همه این نقدها را پذیرفته‌ است. به بنده می‌گوید شما بیایید با هم بنشینیم و راهکار بدهید. می‌گویم شما ۷ سال روی این طرح کار کردید و دقیقه 90 به ما می‌گویید راهکار ارائه کنید. باید 7 سال پیش مسائل را جلوی‌تان می‌گذاشتید و به صورت مسأله‌محور برای حل آن متمرکز می‌شدید. الان دقیقه 90، کلیات طرح هم در مجلس تصویب شده است. اگر این طرح تبدیل به قانون شود تا سال‌ها بعد نمی‌توان آن را تغییر داد. چراکه می‌گویند این تازه تصویب شده است، بگذارید همین فعلاً اجرا شود.

«روزنامه وطن امروز»