در فشار مالی رازقیت خدا چگونه به کمک ما می‌آید؟
رزاق بودن خدا چه معنایی دارد؟ و در بحران‌ها و فشارهای مالی این روزها رزاقیت خداوند چگونه دست ما را می‌گیرد؟
این روزها فشار و بحران اقتصادی را همه ما با تمام وجود حس می‌کنیم؛ روزهایی که صحبت از دلار و ارزش و طلا و نوسانات موجود در بازار نقل محافل و گفت‌وگوها و دورهمی های شده است. صحبت‌هایی که اکثراً بوی ناامیدی و غم می‌دهد، اما ناگفته نماند که در این فضای غبارآلود هستند افرادی که امیدوارانه صحبت می‌کنند، از وضع موجود و بی‌تدبیری‌ها و سوء مدیریت‌ها شاکی هستند، اما به لحاظ اعتقاد و باوری که دارند، می‌دانند و یقین دارند که روزی دهنده اصلی کسی است که گرانی و ارزانی و تورم برایش فرقی نمی‌کند و در روزی رسانی‌اش اثری ندارد.
در این فرصت برآنیم تا سؤالاتی که میان مردم رواج یافته را مرور کنیم؛ اگر رزق و روزی دست خداوند است، مدیریت‌ها و سازمان‌ها که در این مسیر مسئولیت دارند، نقششان چه می‌شود؟ اینکه تنها باور داشته باشیم که روزی دست خداوند است، می‌تواند توجیهی باشد بر اینکه ما دست از تلاش و کوشش برداریم؟ در بحران‌های مالی امروز اعتقاد به رازقیت خدا چگونه کمک می‌کند؟ رازقیت خداوند چه معنا و مفهومی دارد؟ آیا فقر ایمان را ازبین می‌برد؟
ریشه قسمتی از ناهنجاری‌های جامعه، بی اعتمادی به خداوند است
باکمی تأمل در بسیاری از ناهنجاری‌های امروز می‌توان این‌گونه ادعا کرد که بسیاری از دزدی‌ها، اختلاس‌ها، ضرب و شتم‌ها و قتل‌ها، ناراحتی‌های عصبی و فشارهای روحی و بسیاری از نابسامانی‌های فردی و اجتماعی امروز که شاهد آن هستیم، از آنجا ناشی شده که بسیاری از افراد، بدون توجه به تدبیرات و مقدرات حکیمانه خداوند و غفلت از آنها و تنها با اتکا به قدرت تدبیر و زور بازوی خود، به این‌سو و آن‌سو می‌دوند تا لقمه‌ای نان به‌دست آورند. به‌راستی اگر به‌جای خود، به خدا متکی شویم و در فکر و عمل در برابر تقدیرات حکیمانه او سر تعظیم فرود آوریم، بسیاری از التهاب‌ها و ناراحتی‌های فردی و اجتماعی از بین نرفته و جای آن را راحتی و آرامش نمی‌گیرد؟
رزاق بودن خدا چه معنایی دارد؟
معنای رازقیت خداوند باید برای همگان باز شده و معنای صحیحی از آن فهمیده شود؛ «ما من دابّه فی الارض الّا علی الله رزقها» آیه در حقیقت بیانگر این موضوع است که اگر این ضمانت در نظام و عالم نبود، هیچ گرایشی وجود نداشت. به عبارتی اگر رازقیت خدا نبود، هیچ موجودی وجود نداشت؛ زیرا "رزق و روزی به معنی اعم، چیزی جز مددگیری موجودات از موجودات دیگر و درنهایت مددگیری همه از خداوند نیست." (1) اینکه هرکدام از ما در عالم خلقت وظیفه‌ای داشته و در مقابل حقوقی بر گردن دیگران داریم، یا اینکه خداوند هر جانداری را به‌وسیله یک سلسله میل‌ها و رغبت‌هایی که در او ایجاد کرده تا در پی مایحتاج خود برود، همین اندیشه و تلاش و کوشش و روابطی که میان موجودات وجود دارد همه به موجب رزّاقیت خداوند است و رزاقیت اوست که روزی و روزی خوار، رزق و مرزوق را عاشق یکدیگر قرار داده است. این رازقیت به‌قدری ظریف و زیبا نهادینه‌شده تا جایی که طفل تا زمانی که طفل است و قادر به تهیه روزی‌اش نیست، روزی او را آماده و مهیا در اختیار او قرار داده است و تدریجاً که او قدرت بیشتری پیدا می‌کند دیگر روزی او به آسودگی در اختیارش نیست.
نقش اراده انسان در رسیدن روزی
فاکتور دیگری که در مباحث روزی مطرح می‌شود، اراده انسان است. در این رابطه باید گفت که اراده انسان علت تامه رزق او نیست. این امر از زبان علامه طباطبایی چنین است: "سعی و کوشش آدمی و علم و اراده او برای تحصیل رزق، سبب تام به دست آمدن آن نیست وگرنه می‌بایستی همواره و در همه اشخاص این سعی و کاردانی مؤثر واقع شود و صاحبش را به رزق فراوان برساند. با اینکه به چشم خود می‌بینیم که این‌طور نیست. بسیار جویندگان هستند که مأیوس برمی‌گردند و بسیار کوشندگان هستند که نتیجه‌ای عایدشان نمی‌گردد. پس معلوم می‌شود که غیر از کوشش و کاردانی خود انسان، شرایط و علل زمانی و مکانی دیگری هم مؤثر است و موانع مختلفی هم هست که با اختلاف شرایط، مانع از به نتیجه رسیدن کوشش‌ها می‌شوند. ... این نظام جاری بااینکه یک نظام است و اجزایش باهم تناسب و سازگاری دارند خود دلالت بر وحدانیت ناظم و مدبّر و مدبرش دارد، مدبّر و مدیری که خودش جزء اجزای این عالم نیست ... و آن مدبّر، خدای عزّ و جلّ است. بنابراین خالق عالم، مدبّر آن است و مدبّر آن، رازق آن است و آن همان خدای متعال است. (2)
توکل، بی‌اعتنایی به عالم اسباب نیست
فاکتور دیگری که در حیطه رزق و روزی مطرح است موضوع "توکل" است. مرحوم راغب اصفهانی در مفردات می‌گوید: «توکل» اگر با حرف «علی» بیاید به معنای اعتماد کردن می‌باشد.(3) به بیان مرحوم سید عبدالله شبر، "حقیقت توکل همان اعتماد قلبی در همه کارها بر خداوند و صرف‌نظر کردن از غیر او است." (4) به معنای دقیق‌تر توکل به معنای ترک فعالیت و کوشش و تدبیر عقلانی نیست، چراکه این امر در اسلام حرام و قبیح شمرده‌شده است. توکل علم و آگاهی به این است که مخلوق نه توانایی رساندن سود دارد و نه زیان، توکل مأیوس شدن از خلق است (یعنی همه‌چیز را از خدا و به‌فرمان او بداند.) (5) بی اعتنایی به عالم اسباب نه‌تنها توکل نیست، بلکه به معنای بی توجهی به سنت‌های الهی است و این با روح توکل ناسازگار است. چنانچه دراین‌باره در تاریخ بیان‌شده که مرد عربی در حضور پیامبر (ص) شتر خود را رها کرد و گفت: «توکلت علی الله» پیامبر اکرم (ص) فرمود: «اعقلها و توکل» شتر را پایبند بزن و سپس توکل بر خدا کن (با توکل زانوی اشتر ببند) (6) اعتماد کردن به خداوند یکی از ارکان مهم در مباحث رزق و روزی است. اگر به این باور و یقین برسیم که رازقیت تنها و تنها از آن خداوند است و بقیه اسباب و وسایلی بیش نیستند، دیگر در شرایط‌های سخت اقتصادی که به طرق مختلفی چون تحریم‌های دشمنان و بی‌کفایتی و سوء مدیریت داخلی بر زندگی مردم سایه افکنده، ترس و نگرانی وجودمان را لبریز نمی‌کند. دیگر شرایط سخت عاملی نمی‌شوند که من به هرکسی رو بیندازم و به هر طریق نامشروعی در پی به‌دست آوردن لقمه نانی بروم، چراکه یقین داریم که خالقی که رازقیت تنها از آن اوست کارش را به خوبی می‌داند و انجام می‌دهد.
پی نوشت: 1- مطهری، مرتضی، «بیست گفتار»، ص 150 2- «المیزان»، ترجمه ی موسوی همدانی، ج17، ص 417 3- راغب اصفهانی، مفردات، ماده وکل 4- اخلاق شبر، ص 275، با تلخیص و تصرف 5- بحار، ج 68، ص 138، ح 23 6- المحجه البیضاء، ج 7، ص 426 منابع: "راز رزق؛ عوامل افزایش و کاهش روزی" که در مجله نشر زمزم هدایت به چاپ رسیده است. "تأثیر مبانی فلسفی بر نظام اقتصادی اسلام از دیدگاه امام علی(ع)"؛ نوشته احمدعلی یوسفی که در شماره 9 مجله اقتصاد اسلامی به چاپ رسیده است. "جمع میان مفهوم مقدر بودن رزق با تأثیر تلاش و تدبیر در جلب رزق"؛ نوشته سید محمد باقر حجتی؛ علی رضایی، که در شماره 3 پژوهش نامه قرآن و حدیث منتشر شده است.
«تبیان»
