آیا واقعا «بنزین» در ایران ارزان است؟ +جدول

نسیم آنلاین : این روزها در محافل کارشناسی و فضای رسانه ‌ای موضوع حذف یارانه پنهان و افزایش قیمت بنزین به صورت پر تکرار مطرح می شود. مهم تر از همه، طرح این موضوع از جانب مسئولین است که به نظر عزمی جدی برای افزایش قیمت بنزین و سپس کاهش و حذف یارانه آن وجود دارد. اما به وضوح در مواضع مدیران کشور بیان نمی‌شود و فعلا «تصمیم قطعی وجود ندارد» نخ تسبیح مواضع مسئولین دولتی در مورد سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین است.

برای آن‌که تصویر دقیق‌تری از مصرف و قیمت سوخت و یارانه پنهان تخصیصی به آن داشته باشیم، لازم است از میزان مصرف سوخت در کشور، مقایسه آن با دیگر کشورها و حتی یارانه آن، اطلاعات دقیقی در دسترس باشد تا بتوان ارزیابی درستی برای تصمیم گیری درباره آن داشته باشیم.

بر اساس آمار گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس که به نقل از سایت گلوبال پترول پرایس منتشر شده، قیمت بنزین در ایران بعد از ونزوئلا، ارزانترین قیمت عرضه بنزین در جهان است. این آمار که در شهریور امسال منتشر شده حاکی از آن است که قیمت بنزین در کشورهای همسایه ایران، بین ۵ تا ۱۴ برابر نرخ آن در ایران است.

در بخش دیگری از گزارش عنوان شده است که شاخص ایران در سرانه مصرف روزانه بنزین ۱/۱ لیتر بوده و با این عدد در جایگاهی پایین‌تر از حدود بیست کشور قرار دارد و کشورهای آمریکا، کانادا،‌ کویت، عربستان، عمان و قطر سرانه مصرف بیشتری نسبت به ایران دارند. این شاخص برای عمده کشورهای اروپایی بین ۰/۵ تا ۱ لیتر در روز و برای ترکیه در همسایگی ما ۰/۱ است.

آمارها نشان از مصرف بالای بنزین در میان ایرانیان دارد اما برای تحلیل دقیق‌تر مصرف این فرآورده نفتی باید دقت نظری بیشتری به خرج داد. چرا که در کشورهای دیگر سیاست‌های گوناگونی برای حمل و نقل وجود دارد. در برخی کشورها (مانند کشورهای اروپایی) تنوع استفاده از سوخت‌هایی غیر از بنزین بیشتر است. سیاست‌های استفاده از حمل و نقل عمومی نیز تفاوت‌ّهای بسیاری دارد و درخی کشورها نیز نظام تولید و توزیع بنزین از ید دولت خارج و بر عهده بخش خصوصی است و دولت تنها در جایگاه ناظر و رگولاتور قرار دارد.

اما ارزانی بنزین تنها معیار برای مصرف زیاد در بین مردم نیست. در همین گزارش با استناد به آمارهای سایت اشاره شده، شاخص «نسبت هزینه خرید ۴۰ لیتر بنزین در ماه به متوسط درآمد ماهیانه خانوارها» برای کشورهای گوناگون محاسبه و بررسی شده است. این شاخص برای برخی از کشورها در نمودار زیر آمده است. نمودار زیر برای همه کشور از اینجا قابل مشاهده است.

در گزارش مرکز پژوهش های مجلس این شاخص برای ایران محاسبه شده و با استناد به متوسط درآمد ماهیانه یک خانوار شهری در سال ۹۷ (که ۳/۶ میلیون تومان مد نظر قرار گرفته) عدد ۱/۱ درصد بدست آمده است. یعنی یک خانوار شهری در ایران به طور متوسط ۱/۱ درصد از درآمد ماهیانه خود را برای خرید ۴۰ لیتر بنزین مصرف می‌کند. این گزارش در تحلیل این رقم آورده است: «این نسبت در مقایسه با اکثر کشورهای نفتی بالا و در مقایسه با اکثر کشورهای توسعه یافته پایین است. بنابراین به رغم پایین بودن قیمت بنزین در کشور اما سهم آن در مقیاس جهانی چندان پایین نیست. این موضوعی است که در بحث آزادسازی و یا افزایش قیمت حامل‌ها از جمله بنزین، باید مد نظر تصمیم‌گیران قرار گیرد.»

در ادامه همین گزارش نیز، میزان یارانه پنهان تنها در بخش حمل و نقل و برای مصرف بنزین، گازوئیل، CNG و سوخت‌های هوایی حدود ۲۱۴ هزار میلیارد تومان، معادل ۱۹/۴۵ میلیارد دلار عنوان شده است. پیش بینی این نهاد پژوهشی از یارانه پنهان همین بخش ۲۳۲ هزار میلیارد تومان، معادل ۲۱ میلیارد دلار در سال ۹۸ بوده است. در این گزارش یارانه پنهان بر اساس نرخ سوخت‌های اشاره بر مبنای نرخ FOB ‌ خلیج فارس و نرخ دلار در بازار آزاد محاسبه شده است.

این گزارش علت افزایش ۶۰۰ درصدی میزان یارانه پنهان سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ را عمدتا تغییرات نرخ تسعیر ارز دانسته است.

این گزارش در جمعبندی خود اذعان کرده است: «مصرف سوخت در ایران به دلایلی که به اختصار ذکر شد به درستی مدیریت نمی‌شود. گرچه در مقاطعی گام‌های خوبی در جهت اصلاح این وضعیت برداشته شد، اما عدم تداوم اقدامات و اجرا نکردن، برنامه‌ها و گام‌های پیش‌بینی شده، وضعیت را به مرحله بحرانی رسانده است. قیمت سوخت در ایران برای اقشار ضعیف و متوسط جامعه برحسب نسبتی از درآمدها، چندان ارزان نیست؛ با اینکه در مقیاس جهانی پایین‌ترین قیمت دلاری را در جهان دارد. علاوه بر این در جامعه ایران قیمت سوخت تا حدودی به عنوان یک شاخص (ذهنی) قلمداد شده و بر قیمت سایر کالاها و خدمات تأثیرگذار است لذا هرگونه افزایش قیمت باید با ملاحظات خاصی صورت پذیرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود اصلاح قیمت حامل‌های انرژی با شیب ملایم و به طور پیوسته و همه ساله صورت گیرد و در عین حال جایگزینی مصرف سوخت به نفع CNG ‌ نیز مورد توجه سیاستگذاران و مسئولان اجرایی قرار گیرد»

این مرکز در ادامه راهکارهای غیر قیمتی خود را شامل محدود کردن مصرف با استفاده از کارت هوشمند سوخت و سهمیه بندی، جلوگیری از قاچاق سوخت، به کارگیری تکنولوژی جدید و افزایش راندمان خودروها، توسعه حمل و نقل عمومی، کاهش عمر ناوگان حمل و نقل و افزایش سهم حمل و نقل ریلی به ویژه در حمل بار برشمرده است.