دوئل ایران با بند ماشه برجام
از دل اروپا صداهایی به‌گوش می‌رسد؛ صداهایی که محتوایش بر بازگشت «سازوکار ماشه» دلالت دارند. وزارت امورخارجه کشورمان این صداها را «غیرقانونی» و «غیرقابل‌قبول» خوانده است.
موسوی: مکانیسم ماشه مُرده است اوایل هفته جاری، روزنامه بریتانیایی «گاردین» در گزارشی به تمایل کشورهای اروپایی عضو برجام برای خروج از این توافقنامه و بازگرداندن سازوکار اسنپ‌بک (ماشه) پرداخت. براساس این گزارش، اتحادیه اروپا با ارسال پیامی خصوصی به تهران هشدار داده اگر تهران تهدیدش به دورشدن بیشتر از برجام را اجرایی کند، این اتحادیه چاره‌ای جز خروج از برجام در ماه نوامبر (همزمان با گام چهارم برجامی ایران) نخواهد داشت. این تهدید در حالی است که اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، به هیچ‌یک از وعده‌های خود برای بهره‌مندساختن ایران از مزایای اقتصادی آن عمل نکرده است. آقای سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، در نشست خبری این هفته خود، درباره گزارش‌های اینچنینی برخی رسانه‌ها اعلام کرد: «اگر منظورشان این است که اگر ایران گام چهارم را بردارد، آن‌ها از برخی مکانیسم‌ها استفاده می‌کنند، چنین اقدامی غیرقانونی و غیرحقوقی است». موسوی با بیان اینکه اگر اروپایی‌ها استفاده از مکانیسم ماشه در ذهن‌شان است، باید بگویم این اقدام از همین الان مُرده است، گفت: «ما اقدامات جبرانی برای خودمان و طرف مقابل در برجام پیش‌بینی کرده بودیم». ازجمله اقدامات ما این بود که اگر جمهوری اسلامی برجام را نقض کند، آن‌ها می‌توانند از اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) استفاده کنند و اقدام جبرانی ایران هم این بود که اگر آن‌ها برجام را نقض کنند، ایران در قالب بندهای 26 و 36 برجام، اقداماتی را به‌صورت مرحله‌ای یا دفعی انجام دهد. سخنگوی وزارت امورخارجه تأکید کرد: «اگر آن‌ها بخواهند درمقابل اقدامات جبرانی ما اقدامات جبرانی انجام دهند، خنده‌دار و غیرقابل‌قبول است و خیلی خودشان را به‌زحمت نیندازند». حال سوالی که مطرح می‌شود، این است که اساسا محتوای مکانیسم ماشه چیست؟
اسنپ‌بک چیست؟ مکانیسم یا سازوکار به‌اصطلاح «ماشه» یعنی اگر هر‌یک از سه کشور اروپایی امضا‌کننده توافق برجام (انگلیس، آلمان و فرانسه) به این نتیجه برسند که ایران این توافق را نقض کرده، می‌توانند روند بررسی اختلاف را به‌جریان انداخته و در مدتی کمتر از ۶۵ روز، این مسأله به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده خواهد شد و این نهاد ممکن است از سرگیری سریع تحریم‌ها علیه ایران را تصویب کند. این مکانیسم ناظر بر بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آن‌ها مسائل مربوط به حل‌و‌فصل اختلاف میان طرف‌های برجام در صورت بروز مناقشه مفصلا شرح داده شده‌اند.
از مدت‌ها قبل در اندیشه ماشه گزارش روزنامه «گاردین» آن‌طورکه فحوایش در ابتدای نوشته پیش رو آمد، نخستین پالس اروپایی‌ها برای بازگرداندن مکانیسم ماشه نبوده است. تیر امسال، خبرگزاری «آسوشیتدپرس» به‌نقل از یکی از مقام‌های اروپایی اعلام کرد: «اروپا ممکن است مکانیسم ماشه را علیه جمهوری اسلامی به‌جریان بیندازد. این سازوکار پیش‌بینی‌شده در متن برجام می‌تواند به بازگشت تمام تحریم‌های پیشین بین‌المللی علیه ایران بینجامد». همان ایام، روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» نیز از فشار آمریکا روی کشورهای اروپایی برای فعال‌کردن سازوکار موسوم به ماشه خبر داد.
بی‌اثری فشارهای آمریکا درهمین‌باره و با وجود تلاش آمریکا برای اقناع اروپا به‌منظور توسل به مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی، اروپایی‌ها به‌دلایل مختلف فعلا با منویات کاخ‌سفید همراهی نشان نداده‌اند و گزارش رسانه‌هایی مانند گاردین نیز به‌خودی‌خود حجیت عملی ندارند. در تأیید گزاره بی‌میلی اروپایی‌ها به مکانسیم ماشه بد نیست به اظهارات چند ماه قبل امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، نقبی بزنیم. مکرون تیر امسال و در پایان نشست گروه20، صراحتا اعلام کرد: «حتی اگر ایران برجام را زیرپا بگذارد، اروپا برنامه‌ای فوری برای پیروی از آمریکا و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران ندارد». برای بررسی بیشتر مکانیسم ماشه و ابعاد حقوقی و سیاسی آن، به‌سراغ آقای احمد بخشایشی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس نهم رفتیم.
تهدید اروپا سیاسی است احمد بخشایشی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با روزنامه «صبح‌نو»، در پاسخ به این پرسش که ازحیث حقوقی، آیا اروپا می‌تواند از برجام خارج شود، گفت: کل برجام پدیده‌ای سیاسی بود و درست است که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه 2231 را صادر کرد؛ اما درمجموع، لایه سیاست بر لایه حقوق می‌چربید. بنابراین، تهدید اروپایی‌ها به خروج از برجام، بیشتر از اینکه جنبه حقوقی و قانونی داشته باشد، سیاسی است.
از برجام خارج نخواهند شد وی با اشاره به فضای حاکم بر روابط کشورهای اروپایی عضو برجام و ایران، گفت: باتوجه‌به فضایی که هم‌اکنون میان اروپا و ایران وجود دارد، اروپایی‌ها خجالت کشیدند و بیان تهدید به خروج از برجام را به‌عهده روزنامه گاردین گذاشتند. اروپایی‌ها متأسفانه از طرف دولت ما برای باقی‌ماندن در برجام تضمین دارند. به‌نظر من، اروپا از برجام خارج نخواهد شد و صرفا دارد تهدید می‌کند تا جمهوری اسلامی گام چهارم از کاهش تعهدات برجامی خود را برندارد.
اصل آمریکا بود، بقیه حاشیه این نماینده سابق مجلس با تأکید بر این مطلب که از زمان خروج آمریکا از برجام، علنا دیگر برجامی نداشته‌ایم، گفت: در طول این مدت، متوجه شدیم روح و شکل برجام درواقع همان قرارداد میان ایران و آمریکا بوده است و بقیه کشورهای عضو برجام حاشیه بوده‌اند. در این مدت، اصرار رؤسای جمهوری فرانسه و آلمان و نیز نخست‌وزیر انگلیس بر این بوده که مشکل ایران با آمریکاست و با ما مشکلی ندارید.
بازی اروپایی‌ها بخشایشی با اشاره به رویکرد اروپا پس از خروج آمریکا از برجام گفت: اروپایی‌ها بعد از خروج ترامپ از برجام، این مأموریت را پذیرفتند تا بازی را با ایران ادامه بدهند. مدتی با عناوینی مانند «اس‌پی‌وی» و «اینستکس» و الان هم با این عنوان که از برجام خارج می‌شویم و با ارجاع موضوع ایران به شورای امنیت سازمان ملل، چهار قطعنامه‌ای که در دوران آقای احمدی‌نژاد صادر شده بود، بازخواهد گشت. آنچه مسلم است، برجام کار خودش را انجام داده و آثار خود را گذاشته است. آثارش هم این بوده که آمریکای اوباما علیه ایران اجماع قدرت‌های بزرگ را به‌وجود آورده بود؛ اما خروج ترامپ از برجام باعث شد ایالات متحده به‌طور یک‌جانبه به ایران فشار بیاورد.
داستان روح برجام وی درباره واکنش وزارت خارجه کشورمان مبنی‌بر غیرقانونی خواندن خروج اروپا از برجام و بازگشت مکانیسم ماشه گفت: اروپا می‌تواند ادعا کند با وجود خروج آمریکا از برجام، من هنوز در برجام حضور دارم؛ اما شما (ایران) با گام‌هایی که برداشته‌اید، از روح برجام عدول کرده‌اید؛ پس من (اروپا) هم از برجام خارج خواهم شد. این نماینده سابق مجلس همچنین درباره استدلال قانونی ایران که اعلام می‌کند کاهش تعهدات برجامی برمبنای بندهای 26 و 36 متن توافق برجام بوده است، اظهار کرد: احتمالا گام چهارم برتر از بندهای 26 و 36 برجام خواهد بود. در یک کلام، به شما بگویم نظام بین‌الملل اصلا مسائل حقوقی و قانونی را برنمی‌تابد و بیشتر مسائل سیاسی را دنبال می‌کند؛ مخصوصا درباره برجام که روح سیاسی دارد. با‌این‌حال، استفاده از مکانیسم ماشه حقوقی است؛ یعنی سه کشور اروپایی عضو برجام با خروج از برجام به شورای امنیت خواهند رفت و از مکانیسم ماشه استفاده خواهند کرد.
درباره موضع وزارت خارجه ایران بخشایشی درباره اظهارات سخنگوی وزارت خارجه کشورمان که اقدامات جبرانی اروپا دربرابر اقدامات جبرانی ایران را «غیرقابل‌قبول» خوانده است، تأکید کرد: سخنگوی وزارت خارجه ما باید چنین جملاتی بگوید. زمانی آقای ظریف در جمعی به ما می‌گفت مطمئن باشید ترامپ نمی‌تواند از برجام خارج شود. وی با بیان اینکه برجام به‌خوبی وظایف خود را انجام نداد، اظهار کرد: الآن فقط آمریکاست که دارد محکم برجام را دنبال می‌کند؛ یعنی اجازه نمی‌دهد ایران از منافع برجام بهره‌ای ببرد. «ماشه» خلاف قواعد برجام نیست
بخشایشی در بخش دیگری از این گفت‌وگو، با رد این گزاره که می‌گوید استفاده از مکانیسم ماشه خلاف قواعد برجام است، گفت: اگر کار به ماشه برسد، ابتدا جلسه کمیسیون مشترک برجام برگزار خواهد شد. سپس در آن جلسه، اروپایی‌ها از ایران می‌پرسند چرا شما دارید از برجام خارج می‌شوید. آن موقع ایران استدلال خواهد کرد که طبق بندهای 26 و 36 برجام داریم تعهدات خود را کاهش می‌دهیم. آن‌ها هم می‌گویند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعتبارسنجی و نیازسنجی کرده و گفته به برجام پشت کرده‌اید؛ پس ما هم به برجام پشت خواهیم کرد. در آن صورت، ما دعوی می‌آوریم که اصلا شما (اروپا) به تعهدات خود عمل نکرده‌اید. بعد آن‌ها هم می‌گویند می‌خواهیم به تعهدات خود عمل کنیم؛ اما اقتصاد ما جوری است که به‌دلیل وابستگی زیاد به آمریکا، نمی‌تواند با شما کار کند. این‌ها همه توجیهات و استدلالاتی است که اروپایی‌ها آورده و خواهند آورد.
برجام چفت و بست ندارد وی با بیان اینکه در برجام، مکانیسم ماشه دقیقا قید شده است، گفت: برجام از منظر قواعد چندجانبه جهانی به‌معنای حقوق بین‌المللی، چندان چفت‌و‌بستی ندارد و بیشتر روح سیاسی دارد. شما قرارداد سال 1975 میان ایران و صدام را در نظر بگیرید. آیا صدام می‌توانست این قرارداد را زیرپا بگذارد؟ نمی‌توانست؛ اما دیدیم زیرپا گذاشت و به ایران حمله کرد.
ایران دست بالا را دارد نماینده پیشین مجلس با اشاره به مکانیسم «کمیسیون مشترک برجام» اظهار کرد: در این کمیسیون، میزان خروج ایران و اروپا از برجام بررسی خواهد شد. در‌این‌صورت، اروپایی‌ها مدعی می‌شوند ما از برجام خارج نشده‌ایم و فقط تعهدات‌مان را عملی نکرده‌ایم. ایران هم درمقابل استدلال می‌کند این عمل‌نکردن به تعهدات به‌درد ما نمی‌خورد و شما (اروپا) دارید مدام بازی درمی‌آورید. وی درباره احتمال به‌جریان‌افتادن قطعنامه‌های قبلی علیه ایران گفت: ممکن است قطعنامه‌های قبلی دوباره به شورای امنیت بازگردد؛ اما به این موضوع هم توجه کنید که اگر اروپایی‌ها بخواهند از مکانیسم ماشه استفاده کنند، کمی سخت است آن چهار قطعنامه بخواهد دوباره بازگردد؛ چون در زمان آقای احمدی‌نژاد، چین و روسیه هم با آمریکا بودند؛ اما الان ایران دست بالا را در جبهه مقاومت دارد و از طرفی، دنیا دیگر حوصله جنگ مجدد با ایران را ندارد.
«روزنامه صبح نو»
