نظام سلامت در کوبا

عبدالحمید شهرابی: دولت ایالات متحده اخیرا در راستای «فشارهای حداکثری» بر ملت کوبا، تخریب، بی اعتبار کردن و قطع برنامه کمک های بین المللی این کشور در حوزه سلامت را در دستور کار خود گذاشته و میلیون ها دلار منابع مالی را به این امر تخصیص داده است.

⁦از جمله برنامه های آمریکا در این زمینه اعمال فشار به منظور منصرف کردن از همکاری دولت هایی است که یا در حال حاضر با کوبا در حوزه بهداشت و درمان همکاری دارند و یا این که قصد انجام این کار را دارند. همچنین، دیر زمانی ست که دولت آمریکا به قصد جلب پرسنل پزشکی کوبا تحت برنامه ای به نام «پارول» ویزا و امکانات ویژه به آنان اعطا می کند.

⁦سؤالی که مطرح می شود این است که مگر برنامه سلامت کوبا و همکاری های بین المللی آن در این زمینه چیست که چنین واکنشی را از جانب دولت آمریکا برانگیخته است؟

⁦مطابق یکی از اصول برنامه سلامت کوبا، همکاری های بین المللی در حوزه سلامت یک تعهد بنیادی نظام سلامت و شاغلین در این حوزه می باشد. تجلی این همکاری چگونه بوده است؟

⁦سال ۱۹۶۰ میلادی، در اولین سال پس از پیروزی انقلاب کوبا متعاقب زمین لرزه ای در شیلی، فیدل کاسترو گروهی از پزشکان و پرسنل خدمات درمانی کوبا را به منظور کمک رسانی به این کشور اعزام کرد. از آن پس بود که گروه های کمک رسان پزشکی کوبا، «ارتش کت سفیدان» لقب گرفتند. ⁦از آن زمان به بعد کوبا ۴۰۰ هزار پرسنل خدمات درمانی را به ۱۶۴ کشور جهان در آمریکای لاتین، افریقا و آسیا اعزام کرده است. در سال ۲۰۱۷ تعداد ۵۰۰۰۰ کادر پزشکی کوبا در ۶۷ کشور جهان مشغول ارائه خدمات بودند.

⁦کمک های پزشکی کوبا به ملت های محروم غالبا به صورت کاملا رایگان ارائه شده و این در حالی ست که این کشور از ابتدای پیروزی انقلاب خود، در معرض شدیدترین تحریم ها قرار داشته و به همین خاطر از کم ترین امکانات مادی برخوردار بوده است.

⁦در این حال، با افزایش چشمگیر تعداد پرسنل خدمات درمانی در کوبا و اعزام آنها به کشورهای مختلف، امکان ایجاد منابع مالی قابل توجه از این محل برای کوبا به وجود آمده است. تا حدی که، در کنار گردشگری، امروزه همکاری های بین المللی در حوزه سلامت، منابع مهم درآمدزائی برای کوبای انقلابی محسوب می شود.

یک شاخص دیگر از نگاه انسانی و بین المللی کوبا در حوزه سلامت، ایجاد «دانشگاه علوم پزشکی لاتین آمریکا» است. این دانشگاه که در سال ۱۹۹۹ تأسیس شد، بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی جهان محسوب می شود. به طوری که در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۰۰۰۰ دانشجو از ۱۱۰ کشور جهان در این دانشگاه تحصیل می کردند.

⁦دانشجویانی که در این دانشگاه پذیرش می شوند عمدتا از کشورهای فقیر منطقه آمریکای لاتین و کارئیب، آسیا و آفریقا هستند. این دانشجویان نه تنها مجانی تحصیل می کنند بلکه مقدار کمی هم از دولت فقیر لکن سخاوتمند کوبا پول توجیبی دریافت می کنند! تنها تعهد فارغ التحصیلان این است که پس از اتمام دوره تحصیل برای مدتی به ملت خود و دیگر ملل محروم خدمات پزشکی رایگان ارائه کنند.

⁦حتی باور این که کشوری در جهان امروز اینگونه عمل کند برای بسیاری و بالاخص آنان که قوانین سودجویانه نظام سرمایه داری را جاودانه و غیر قابل نقض می دانند، سخت است. لیکن، اینگونه است که کوبا قلوب انسان های تشنه نوع دوستی را در اقصا نقاط جهان فتح کرده است.

⁦یکی دیگر از فعالیت های بین المللی کوبا در حوزه سلامت، کمپینی است که با ابتکار عمل کوبا و پشتوانه مالی ونزوئلا در سال ۲۰۰۴ به منظور نجات چشم و جلوگیری از کوری 6 میلیون تن در کشورهای فقیر و عقب نگهداشته شده شروع شد. در اثر این کمپین که به نام «عملیات معجزه» شهرت یافت، تا سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۳.۵ میلیون تن از افرادی که در محروم ترین کشورها به علت بیماری های حاد چشمی در معرض کوری قرار داشتند، قدرت بینایی خود را بازیافته اند.

⁦قبل از انقلاب 1959 امکانات بهداشت و درمان صرفا در شهرهای بزرگ کوبا متمرکز بود. قریب به نیمی از پزشکان و بیش از 50 درصد تخت‌های بیمارستانی در هاوانا، پایتخت این کشور وجود داشت. کوبا در آن زمان تنها یک بیمارستان در مناطق روستایی داشت و در این مناطق از هر 1000 کودکی که متولد می شدند 100 نفر می مرد!

⁦کوبایی که در ابتدای انقلاب تنها یک مرکز درمانی خارج از هاوانا داشت، اکنون حدود 500 پلی کلینیک دارد که هر یک به جمعیتی بین 20000 الی 60000 نفر خدمات درمانی ارائه می کنند.

⁦کوبا با 79.1 سال نرخ امید به زندگی بالاترین رتبه در این زمینه را در منطقه آمریکای لاتین و 5 مین رتبه را در جهان دارد.

⁦میزان مرگ و میر نوزادان در هنگام تولد 5 در هر 1000 تولد است و این نرخ همطراز با ثروتمندترین کشورهای جهان است. این در حالی ست که متوسط این میزان در بین کشورهای جهان 42.5 مرگ نوزاد در هر 1000 تولد است.

⁦کوبا حدود 11 درصد از تولید ناخالص ملی خود را در حوزه سلامت سرمایه گزاری می کند. متوسط این میزان در اروپا 10 درصد است.

⁦کوبا با بیش از 67 پزشک برای هر 10000 شهروند، بعد از موناکو و قطر سومین رتبه در این زمینه را در جهان دارد.

⁦98 درصد از بچه های کوبایی تا سن 2 سالگی از ایمنی کامل برخوردار می شوند و مردم برای مقابله با 13 نوع بیماری واکسیناسیون می شوند. از زنان باردار مراقبت ویژه و مستمر به عمل می آید و خدمات رایگان خانه های سالمندان در اختیار نیازمندان قرار می گیرد.

⁦نوع آوری کوبا در حوزه پزشکی مشهور است. از این جمله اند: تولید واکسن سرطان ریه، داروهای مؤثر و منحصر به فرد برای درمان منانژیت نوع ب، هپاتیت نوع ب، سوختگی های شدید و بیماری های خاص و صعب العلاج.

⁦کوبا اولین کشوری در جهان است که موفق شد امکان انتقال ویروس اچ آی وی و سفلیس از مادر به فرزند را از بین ببرد.

⁦اول: حفظ سلامت و برخورداری از امکانات بهداشت و درمان، به عنوان حقی که می بایست به طور کاملا رایگان در دسترس همه مردم بدون استثناء و تبعیض قرار گیرد.

دوم: حفظ سلامت کلیه شهروندان مسئولیت دولت است.

سوم: ارائه خدمات پیشگیری و درمان بیماری به طور یکپارچه.

⁦چهارم: اقدامات مربوط به حوزه سلامت می‌بایست در چارچوب و به عنوان یک رکن اساسی توسعه اقتصادی / اجتماعی دیده شود.

پنجم: همکاری های بین المللی در حوزه سلامت یک تعهد بنیادی نظام سلامت و شاغلین در این حوزه می باشد.

ششم: اصلاحات مستمر در جهت بهبود نظام سلامت.

آنچه در این بخش می آید نه توصیف مسئولین حکومتی کوبا از دستاوردهای انقلاب این کشور در حوزه سلامت، بلکه نتایج یک ارزیابی کارشناسی است که در سایت «مؤسسه سلامت ملی ایالات متحده» و همچنین«کتابخانه سلامت ملی ایالات متحده» منتشر شده است.

برقراری یک سیستم منحصر به فرد بهداشت و درمان و ایجاد شبکه سراسری مراقبت‌های اولیه با کیفیت عالی.

⁦تعلیم نیروی کار وسیع با مهارت، شامل پزشکان، پرستان و سایر خدمه بهداشت و درمان.

حفظ، پایداری و ارتقای یک زیرساخت تحقیقاتی بومی.

⁦کنترل بیماری‌های مسری.

⁦برآوردن نیازهای اضطراری کشورهای فقیر و عقب‌نگهداشته شده در حوزه سلامت.

دستاوردهای کوبا در حوزه سلامت به دفعات مورد تحسین جامعه بین المللی قرار گرفته است. به طور نمونه، در سال 2014 مارگاریت چان مدیر کل سازمان بهداشت جهانی کوبا را به عنوان نقش برجسته رهبری کننده در جهان مورد تحسین قرار داد و این ستایش نه فقط به خاطر وسعت و کیفیت مراقبت های بهداشتی / درمانی بلکه همچنین به لحاط بهره مند بودن کوبا از سطح عالی تحقیقات و نوآوری صورت گرفت.

یک ویژگی بارز نظام سلامت در کوبا اصلاحات مستمر در جهت بهبود است. نظام سلامت به شکلی منحصر به فرد و در وسیع ترین ابعاد - که شرح آن در یادداشتی جداگانه می آید - بازخورد مردم نسبت به خدمات خود را دریافت می کند، و براساس این بازخورد اشکالات خود را برطرف می کند.

⁦در اواسط دهه ۱۹۷۰ براساس گلایه های مردمی، اصلاحات اساسی در نظام سلامت کوبا به وجود می آید. گلایه های مردم در آن زمان عبارتند از: مدت طولانی انتظار برای ملاقات با دکتر؛ زمان کوتاه ملاقات با پزشکان و ملاقات های تصنعی و نا چندان مؤثر؛ عدم یکپارچگی بین خدمات پیشگیری و درمان بیماری؛ هماهنگی های ناکافی و عدم تداوم مراقبت های پزشک ترجیح پزشکان برای اخذ تخصص در مقابل مراقبت های اولیه... اساس تغییری که بر اساس این بازخوردهای مردمی در این مقطع در نظام سلامت کوبا به وجود می آید، ایجاد مدل جدیدی از مراکز ارائه خدمات سلامت در محلات است. بدین معنی که به منظور ارائه خدمات جامع مراقبت های پزشکی تیم های پزشکی، شامل، پزشک، پرستار و سایر خدمه بهداشتی/درمانی در تک تک محلات شهری و مناطق روستائی کوبا مستقر می شوند. ⁦تیم های خدمات سلامت، به غیر از بررسی و تشخیص وضعیت سلامت محله و افراد ساکن در آن، عوامل دیگری چون فاکتورهای بیولوژیک، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تأثیر گذار بر سلامت را ملحوظ می دارند.

⁦متون درسی دانشگاه های علوم پزشکی بر اساس اصلاحات مورد نیاز تغییر می یابند.

⁦4 برنامه ملی به عنوان دستورالعمل و معیار تشخیص موفقیت در حوزه های سلامت مادر و کودک، بیماری های واگیر دار، بیماری های حاد غیر مسری و مراقبت از سالمندان به اجرا در می آیند.

اصلاحات مجدد بر اساس بازخوردهای مردمی مجددا در اوائل دهه 1980 در دستور کار نظام سلامت کوبا قرار می گیرد. این اصلاحات عبارتند از:

- ⁦افزایش تعداد و تقویت کیفیت خدمات تیم های پزشکی و پرستاری در محلات و کارخانجات و مراکز آموزشی بزرگ، با هدف ترویج سلامت از طریق تغییرات مثبت در سطح آگاهی مردم در خصوص مسائل و عادت های بهداشتی و روش زندگی.

- ⁦تضمین تشخیص به موقع بیماری و ارائه خدمات بیمارستانی در صورت لزوم و همچنین ارائه مراقبت های به هنگام، مداوم و جامع در محلات.

- ⁦توسعه خدمات مربوط به توانمند سازی معلولین جسمی و ذهنی در محلات.

- ⁦بهبود وضعیت تمیزی و بهداشتی محیط زیست در خانه ها و محلات.

- ⁦توسعه مطالعات برای پاسخگویی به نیازهای بهداشت و سلامت جمعیت.

- ⁦اتکا به اخذ و بررسی سوابق بیمار و مهارت های مربوط به مراقبت بالینی.

- ⁦مقابله با کمرنگ شدن ارتباطات نزدیک انسانی مابین پزشک و بیمار در اثر استفاده از تجهیزات مدرن پزشکی.

- تیم های پزشکی مستقر در محلات ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با هر خانواده و شهروند کوبایی دارند. هر شهروند کوبایی در صورت نیاز می تواند در هر زمان به این تیم ها مراجعه کند و علاوه بر آن، از امکان بستری شدن و درمان در کلینیک های عمومی و بیمارستان های تخصصی برخوردار است.

- ⁦شهروند کوبایی حتی در صورتی که خود به تیم های پزشکی مراجعه نکند، حداقل سالی یکبار مورد معاینه حرفه ای قرار می گیرد.

- ⁦شوراهای محلات و کمیته های دفاع از انقلاب که اکثریت قریب به اتفاق مردم کوبا به صورت داوطلبانه در آنها عضویت دارند، در اجرای طرح های نظام سلامت کوبا فعالانه مشارکت می کنند. در این حال، نحوه ارائه و‌کیفیت خدمات تیم های پزشکی کوبا علاوه بر این که تحت بازرسی و نظارت مستمر نیروهای ویژه نظام سلامت کوبا قرار دارد، توسط نهادهای مردمی فوق الذکر نیز دائما مورد ارزیابی قرار می گیرد و بر اساس بازخورد دریافت شده از این ارزیابی مردمی، اصلاح شده و بهبود می یابد.