چرا اردوغان برای مقابله با PKK، به خاک سوریه چشم دوخته است؟

نسیم آنلاین ؛ علیرضا مجیدی: همزمان با پیشروی‌های اخیر ارتش سوریه و متحدین در استان ادلب و آزاد شدن شهر استراتژیک «خان شیخون»، توافق‌های آمریکا و ترکیه بر سر تشکیل منطقه امن در شمال سوریه نهایی می‌شود و شمارش معکوس برای آغاز مرحله اجرایی آن آغاز شده است.

این پرسش مطرح است که چرا ترکیه تا این حد اصرار دارد تا منطقه حائل در شمال سوریه و در مرزهای مشترک با کشورش تأسیس شود؟ برای پاسخ دقیق به این سئوال، باید گروه تروریستی PKK و رابطه آن با ائتلاف سوریه دموکراتیک (قسد) را بازخوانی کرد. در ادامه این یادداشت، به صورت کوتاه روابط PKK با دولت و ارتش ترکیه را بازخوانی می‌کنیم.

حزب کارگران کردستان ( Partiya Karkerên Kurdistanê ) که به صورت خلاصه PKK خوانده می‌شود، بزرگ‌ترین گروه تجزیه‌طلب کردی در کشور ترکیه است. برخلاف جوامع کردی در کشورهای ایران، عراق و سوریه، در ترکیه PKK توانسته هژمونی خود را در فضای ناسیونالیسم کردی ایجاد کند. به عبارت دیگر هیچ گروه یا حزب کردی در حد رقابت با PKK در ترکیه وجود ندارد!

عبدالله اوجالان در دوره دانشجویی

مؤسس و رهبر PKK «عبدالله اوجالان» است که هم‌اکنون در بند زندان‌های آنکارا می‌باشد؛ اما از درون زندان رهنمودهای خود را برای همقطاران و هواداران خود می‌فرستد. او در میانه دهه هفتاد دانشجوی حقوق در آنکارا بود. اوجالان که خود روستازاده بود، به خوبی می‌دانست که تا آن روز هیچ یک از گروه‌های چپ (اعم از خلقی یا جناح دکتور شوان) در روستاها نفوذ چندانی نکرده‌اند و به همین علت از حرکت اثرگذار در بلندمدت عاجزند. از طرف دیگر، اوجالان در پی ساختارشکنی برای «آزاد کردن کل کردستان» بود و کردستان ترکیه را «بخش شمالی سرزمین کردستان» می‌خواند و این موضوع، یکی از وجوه تمایز وی از احزاب کردی آن زمان ترکیه بود.

اوجالان در این راه یک گروه دانشجویی به نام «آپوچی»ها تشکیل داد که به سرعت توانست بسیاری از دانشجویان کرد - عمدتا از طبقات فرودست - را جذب کند. آن‌ها در سال ۱۹۷۷ دشمنان «ملت کرد» را در ۴ گروه تقسیم کردند: «فاشیست‌ها (گروه‌های ناسیونالیست ترک)، نیروهای دولتی و هر کس که وارد سازوکار دولتی می‌شود، چپگرایان ترک که قضیه کرد را به انقلاب سوسیالیستی همگانی تقلیل می دادند و طبقه زمین‌داران کرد.» و در ادامه به کمک هسته‌های منسجم دانشجویی، بیرون راندن رقبا از مناطق روستایی کردنشین را در دستور کار قرار داد و تا آخر این دهه به هدف خود نائل شد.

کودتای کنعان اورن، فرصت طلایی برای PKK فراهم کرد تا فضای کردستان ترکیه را به طور یکدست در اختیار بگیرد!

در سال ۱۹۷۹، آپوچی‌ها نخستین عملیات خود را با عنوان حزب کارگران کردستان در استان اورفا انجام دادند. آن‌ها «محمد جلال بوجاق» یکی از زمین‌داران بزرگ کرد که نزدیک به ۲۰ روستا را در اختیار داشت، ترور کردند. این عملیات سر و صدای زیادی به پا کرد و باعث شد کادر رهبری PKK به سوریه برود. سال‌های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰ فضای سیاسی ترکیه بسیار متلاطم بود و نهایتا «کنعان اورن» دست به کودتا زد تا به زعم خود ترکیه را آرام سازد. در جریان این کودتا تا سه سال بعد، جمعا ۶۵۰ هزار نفر بازداشت و زندانی شدند! طبیعی است که این رقم به قدری بزرگ هست تا اطمینان یابیم تمام رقبای کرد PKK در این مقطع به زندان افتادند؛ در حالی که کادر رهبری این تشکیلات نوظهور در سوریه قرار داشت و از دستبرد رژیم کودتا در امان ماند.

پرچم PKK

طی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴، سازمان PKK با حمایت «شوروی» و «حافظ اسد» به اوج بالندگی خود رسید. اردوگاه‌های نظامی آن در سوریه، منطقه بقاع لبنان، کوهستان‌های شمال عراق و مشارکت محدود در کنار گروه‌های چپ فلسطین و لبنان در جنگ داخلی لبنان و گروه‌های ناسیونالیست کرد در شمال عراق به این تشکیلات نوظهور توان نظامی بالایی بخشید. در طول این سال‌ها، رد پای دو پایتخت کاملا مشخص است: «دمشق» و «مسکو».

این تشکیلات در سال ۱۹۸۴ علیه دولت مرکزی ترکیه اعلام جنگ کرد و از آن زمان به عنوان یک گروه چریکی مسلح مخالف تمامیت ارضی ترکی شناخته می‌شود. در نتیجه، در پاییز ۱۹۸۴ رسمی شاخه نظامی با عنوان «ارتش آزادی بخش خلق کردستان ( ARGK )» تأسیس شد. در آن زمان اعضای این سازمان نظامی حدود ۲۸۰۰ نفر برآورد می‌شد. بعد از ۵ سال نبرد چریکی و فرسایشی، PKK به نفوذ گسترده‌ای در روستاها و حتی شهرهای کردنشین دست یافت؛ به طوری که عمده جاده‌های بین شهری و روستاها برای نظامیان وابسته به دولت مرکزی ناامن بود.

پرچم گروه تروریستی ARGK

ارتش ترکیه با تاکتیک‌های جدید از سال ۱۹۹۱ به جنگ PKK و شاخه نظامی آن آمد و برای این کار نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار هزینه کرد. در این وضعیت، عملا ARGK بسیار ضعیف شد؛ اما PKK همچنان از نظر تبلیغی و فرهنگی نفوذ خود را در روستاها حفظ کرد. در این فضا بود که PKK برای انتخابات سال ۹۵ با تابلوی یک حزب سیاسی و شعار حول مسائل کردی مانند رسمی شدن زبان آن و... به پارلمان راه یافت.

استفاده گسترده PKK از تصاویر زنان، یکی از عوامل جذابیت شاخه نظامی آن است.

از ویژگی‌های قابل توجه PKK ، «عملگرایی»، «خلاقیت و ابتکار» و «بهره‌گیری از شاخه‌ها و پوشش‌های محلی، صنفی و سیاسی» است. در همین راستا حتی توانست با پوشش «حزب دموکراتیک خلق‌ها» ( HDP ) به یکی از اضلاع مهم فضای سیاسی ترکیه تبدیل شود؛ به طوری که «صلاح الدین دمیرتاش» (رهبر HDP )، یکی از مؤثرترین و مهم‌ترین سیاستمداران ترکی می‌باشد.

صلاح الدین دمیرتاش در دوران فعالیت در PKK

میتینگ انتخاباتی HDP با سخنرانی دمیرتاش

در میتینیگ‌های انتخاباتی HDP در مناطق کردنشین، هواداران آشکارا عکس‌ها و پرچم PKK را بر روی دست می‌گیرند.

این سازمان - که از نظر آمریکا، اتحادیه اروپا، ناتو، سازمان همکاری کشورهای اسلامی و... سازمانی تروریستی محسوب می‌شود - از اواخر ۲۰۱۰ آتش‌بس اخیر با دولت ترکیه را کنار گذاشت و همین موضوع باعث آغاز دور جدید جنگ‌ها در ترکیه شد. به طوری که برخی مناطق مانند شهر «جزیره» (استان دیاربکر) به طور کامل تحت تصرف PKK درآمد. ارتش ترکیه برای بازپس‌گیری این شهر در سال ۲۰۱۵، آن را تا ۸۰ درصد ویران کرد و پس از حملات هوایی و توپخانه‌ای مستمر توانست بار دیگر وارد این شهر گردد.

تصاویری از شهر جزیره در استان دیاربکر، بعد از ورود ارتش ترکیه به این شهر در سال ۲۰۱۵

در این فضا، تحلیل قطعی ارتش و نهادهای امنیتی ترکیه بر این است که تا زمانی که در شمال سوریه منطقه حائل ایجاد نگردد، جنوب شرقی ترکیه جولانگاه عناصر PKK خواهد بود و حتی عملیات نظامی نیز صرفا در حد مسکن کوتاه‌مدت اثر خواهد کرد و این سازمان تروریستی پس از چند سال بار دیگر خود را در مناطق پاکسازی شده احیا می‌کند.

علیرغم چند دور عملیات پاکسازی ارتش ترکیه، استان‌های جنوب شرقی این کشور از سال ۱۹۸۴ تا کنون بارها شاهد عملیات‌های PKK بوده است.

در همین راستا، تأسیس منطقه حائل در شمال سوریه برای امنیت ملی ترکیه ضروری است. در گزارش‌های بعدی، به رابطه میان شمال سوریه و سازمان تروریستی PKK می‌پردازیم.