موشک جواب موشک

اگر خروج آمریکا و روسیه از پیمان «منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (INF) یک بازنده داشته باشد، آن بازنده تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپایی هستند. این موضوع را اروپایی‌ها به‌خوبی می‌دانند و به همین دلیل نیز از مهر سال گذشته که مقامات آمریکایی از خروج کشورشان از این پیمان سخن می‌گفتند، نسبت به این اتفاق ابراز نگرانی می‌کردند.

روس‌ها هم که تمایل چندانی به خروج از این پیمان نداشتند بارها از طریق سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه‌شان خطاب به کشورهای اروپایی گفتند که «خروج آمریکا از پیمان منع موشک‌های میان‌برد هسته‌ای خطرات جدیدی برای اروپا به دنبال دارد.» سابقه پیمان «منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» به سال ۱۹۸۸ میلادی بازمی‌گردد که رونالد ریگان رئیس‌جمهور آمریکا و میخائیل گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی متعهد شدند از توسعه، تولید و استقرار موشک‌های کروز یا بالستیک زمینی با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر خودداری کنند. کمتر از یک ماه پس از نابودی پیمان منع موشک‌های میان‌برد، آمریکا یک موشک کروز زمینی را -که بر اساس پیمان منع موشک‌های میان‌برد، آزمایش آن ممنوع بود- آزمایش کرد و روس‌ها نیز در واکنش به این اقدام، با دستوری که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه به وزارت دفاع این کشور و سایر ادارات مربوطه داده است، موظف شدند سطح تهدید آزمایش موشک‌های کروز زمینی انجام‌شده در آمریکا را تجزیه و تحلیل کنند و اقداماتی را برای تهیه یک پاسخ متقارن انجام دهند.

معلوم نیست روس‌ها چه پاسخی به این آزمایش خواهند داد اما به‌طور حتم پاسخ آنها نیز موشکی خواهد بود. این مساله برای کشورهای اروپایی تداعی‌کننده خاطره استفاده از این موشک‌ها در دهه 80 میلادی و در میانه جنگ سرد است. حال بسیاری از سیاستمداران اروپایی نگران به راه افتادن یک مسابقه تسلیحاتی جدید میان ایالات متحده و روسیه هستند. آیا یک بار دیگر دو قدرت نظامی با موشک در برابر موشک وارد جنگ سرد دیگری خواهند شد؟

باز هم ترامپ

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا شنبه 18 مهر 97 اعلام کرد که روسیه پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد را نقض کرده است و به همین دلیل آمریکا نیز آن را فسخ می‌کند.

واشنگتن مدعی شده بود که روسیه برخلاف تعهداتش در پیمان «ان‌ای‌اف» در حال ساخت و توسعه یک سیستم موشکی زمینی است که به این کشور امکان می‌دهد در کوتاه‌ترین زمان، اروپا را هدف حمله اتمی قرار دهد. ترامپ تهدید کرد در صورتی که چین و روسیه دست از توسعه توانمندی موشکی خود برندارند، ایالات متحده نیز توانمندی‌های موشکی خود را گسترش خواهد داد.

ترامپ گفته بود تنها با یک پیمان جدید که چین هم عضو آن باشد، حاضر است رویه سابق را ادامه دهد. به نظر می‌رسد ترامپ در کنار این موضوع یک طراحی هم برای اروپا داشت. رئیس‌جمهور آمریکا سه ماه پیش از اینکه سخنی درباره پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد بگوید، به کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان تاخته بود که چرا سهم دو درصدی از تولید ناخالص داخلی خود را برای توسعه ناتو نمی‌دهند. او گفته بود که در صورت تداوم این وضعیت احتمال دارد آمریکا از پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) خارج شود.

تهدید آمریکا، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی را مجاب به پرداخت هزینه‌های ناتو نکرد تا ترامپ چند ماه بعد، با اعلام آمادگی برای خروج از پیمان منع موشک‌های میان برد، اروپا را در وضعیتی قرار دهد که برای تامین امنیت خود ناچار به صرف هزینه دو درصد از تولید ناخالص برای توسعه ناتو شود.

روس‌ها پس از اعلام خروج آمریکا از این پیمان، تلاش کردند موضعی محتاطانه و صبورانه نشان دهند. نخستین واکنش را سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه دقایقی بعد اعلام کرد و گفت که خروج آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد «قدمی بسیار خطرناک» است. چند هفته بعد «ولادیمیر ارماکوف»، رئیس دپارتمان کنترل تسلیحات و منع تکثیر وزارت خارجه روسیه گفت که اگر آمریکا از پیمان منع موشک‌های میان‌برد با قابلیت حمل کلاهک‌های هسته‌ای (INF) خارج شود مسکو به هیچ‌تعهدی پایبند نخواهد ماند.

11 مرداد خروج از پیمان

بر اساس ماده خروج از پیمان‌ها، خروج از پیمان‌های خلع سلاح شامل یک بازه180 روزه می‌شود. کشورها باید 6 ماه پیش از خروج از پیمان با یک اعلامیه خروج رسما این موضوع را اعلام کند. در پیمانINF نیز این روند طی شد تا در بازه 180 روزه، مبادله اطلاعات و کارهای نهایی خروج انجام ‌شود. آمریکا و روسیه به دنبال این پیمان، سیستم‌های راستی‌آزمایی و تبادل اطلاعات دوجانبه را برای ردیابی موشک‌ها در کشورهای یکدیگر مستقر کرده بودند.

این فرصت 180 روزه 11 مردادماه به پایان رسید. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در این روز در صفحه شخصی توئیتر خود، نوشت: «در تاریخ دوم فوریه 2019، ایالات متحده به روسیه 6 ماه فرصت داد تا به پایبندی به معاهده منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد بازگردد. روسیه مخالفت کرد، پس این توافق امروز پایان می‌یابد.» خبرگزاری «رویترز» به نقل از چند مقام ارشد در دولت آمریکا که نام‌شان را فاش نکرد، نوشت که دولت آمریکا از هم‌اکنون به دنبال تامین بودجه خط تولید موشک‌های هسته‌ای میان‌برد است و به‌زودی طی چند هفته آینده آزمایش موشک کروز با چنین ویژگی‌هایی را آغاز می‌کند.

همزمان با اعلان توئیتری پمپئو، وزارت خارجه روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای خروج رسمی این کشور از معاهده مذکور را اعلام کرد. در بیانیه روسیه آمده بود: «در دوم آگوست 2019، توافق بین اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا مبنی‌بر نابودی موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد، که در تاریخ 8دسامبر 1987 در واشنگتن امضا شد، با اقدام آمریکایی‌ها ملغی است.» نکته قابل توجه در این میان اما موضع کشورهای اروپایی بود. کشورهای قدرتمند اروپایی از روسیه خواسته بودند برخلاف آمریکا به صورت یکطرفه به این پیمان پایبند بماند! آنها روسیه را مسبب پایان یافتن این پیمان خوانده و اعلام کرده بودند که در این موضوع کنار متحد خود (ناتو) می‌مانند.

نخستین آزمایش 3 هفته بعد

سه‌ هفته پس از خروج آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد، پنتاگون اعلام کرد که یک فروند موشک کروز میان‌برد را آزمایش کرده است. این موشک کروز زمینی با برد بیش از ۵۰۰ کیلومتر بوده که روز یکشنبه 27 مرداد در جزیره «سن نیکولاس» ایالت کالیفرنیا به سمت یک هدف شلیک شده است. مقامات مسئول می‌گویند اطلاعات جمع‌آوری‌شده از آزمایش این موشک که نوع اصلاح‌شده موشک «ناوی تاماهاک» آمریکایی است، به توسعه قابلیت‌های موشک‌های میان‌برد توسط وزارت دفاع آمریکا کمک خواهد کرد. مقام‌های آمریکایی ماه‌ها قبل اعلام کرده بودند که قصد دارند چنین آزمایشی را در ماه آگوست انجام دهند. آمریکا همچنین قصد دارد در ماه نوامبر یک فروند موشک بالستیک میان‌برد را آزمایش کند.

خروج از پیمان پیش از خروج

آمریکا می‌گوید این موشک قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را ندارد اما کارشناسان نظامی معتقدند که این موشک در هر صورت توان حمل سلاح هسته‌ای را دارد. مساله واقعی اما زمان آزمایش این موشک است. آزمایش موشک میان‌برد هسته‌ای آمریکا تنها 16 روز پس از خروج این کشور از منع آزمایش و تولید موشک‌های میان‌برد هسته‌ای انجام شده است.

به‌طور حتم این موشک طی همان 16 روز طراحی نشده است. به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت آمریکا در همان ایامی که در پیمان حضور داشته و روسیه را به نقض پیمان متهم می‌کرد، با طراحی مخفیانه یک موشک جدید، پیمان INF را نقض کرده است. پس از این آزمایش، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، معاونش و حتی سخنگوی کرملین سعی کردند این موضوع را برای رسانه‌ها تشریح کنند.

سرگئی ریابکوف نخستین مقام روسی بود که روز سه‌شنبه 29 مرداد اعلام کرد: «این اقدام نشان داد آمریکا از مدت‌ها قبل برای نابودی پیمان نیروهای هسته‌ای میان‌برد (INF) آماده شده بود.» «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی کرملین نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «این آزمایش تنها دوهفته پس از لغو پیمان موشکی میان آمریکا و روسیه صورت گرفته است و آماده شدن برای انجام چنین آزمایشی طی چند هفته یا حتی چند ماه ممکن نیست.»

سخنگوی کرملین همچنین اضافه کرد: «این آزمایش حاکی از آن است که آمریکا در هر صورت از پیمان موشکی خارج می‌شد و از خیلی وقت پیش به دنبال برچیدن این پیمان بوده است.» به دنبال آزمایش موشکی آمریکا، روسیه و چین چهارشنبه هفته قبل (30 مرداد) خواستار برگزاری جلسه شورای امنیت برای بررسی برنامه آمریکا به‌منظور آزمایش و استقرار موشک‌های میان‌برد شدند. این نشست پنجشنبه 31 مرداد برگزار شد ولی تا لحظه نگارش این گزارش، اطلاعات دقیقی از این نشست به بیرون درز نکرده است.

پاسخ متقارن به آمریکا

روس‌ها نمی‌خواهند در مسابقه تسلیحاتی که آمریکا به راه انداخته است، تنها نظاره‌گر باشند. آنها صراحتا آمریکا را تهدید کرده بودند که اگر بخواهد به بهانه خروج از پیمان INF چنین موشک‌هایی را به اروپا منتقل کند، روسیه کشورهای میزبان این موشک‌ها را هدف قرار خواهد داد. حالا کمتر از یک هفته پس از آزمایش موشک کروز، دیروز جمعه ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با اعضای شورای امنیت ملی این کشور نشستی را برگزار کرد تا درباره آزمایش موشک آمریکا تصمیم‌گیری کند. به گزارش «تسنیم» به نقل از خبرگزاری «نووستی»، دفتر مطبوعاتی کاخ کرملین اعلام کرد که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در نشست مرتب خود با اعضای دائم شورای امنیت این کشور که به بررسی مساله آزمایش موشک کروز جدید آمریکا اختصاص داشت، دستور داد تهدیدات مربوط به این اقدام آمریکا تجزیه و تحلیل و اقدامات لازم برای فراهم‌سازی پاسخ متقارن به آن در نظر گرفته شود.

بر اساس این اطلاعات، رئیس‌جمهوری روسیه در این نشست گفت: «با توجه به شرایط جدید به وجود آمده در رابطه با آزمایش موشک کروز جدید در ایالات متحده، وزارت دفاع، وزارت امور خارجه و دیگر وزارتخانه‌های مرتبط را موظف می‌کنم به تجزیه و تحلیل سطح تهدیدات به وجود آمده ناشی از این اقدام آمریکا برای کشورمان بپردازند و سپس اقدامات کاملی برای پاسخگویی متقارن به این مساله در نظر گرفته شود.»پوتین یادآور شد آمریکا فعالیت خاصی را برای متهم کردن روسیه به نقض پیمان نابودی موشک‌های برد کوتاه و متوسط کارگردانی و سعی کرد طرح‌های خود در راستای نقض این توافقنامه را پنهان کند.

رئیس‌جمهوری روسیه تاکید کرد: «مسکو نباید به واسطه اقدامات تحریک‌آمیز واشنگتن به یک مسابقه تسلیحاتی کشیده شود. همان‌طور که می‌دانید ما هرگز نمی‌خواستیم، نمی‌خواهیم و نخواهیم خواست درگیر چنین مسابقه تسلیحاتی شویم که برای اقتصاد ما مخرب است.» پوتین افزود: «ما مکررا متذکر شدیم که استقرار پرتابگرهایی نظیر پرتابگر MK-41، که اخیرا آزمایش شد، در رومانی و احتمال استقرار آنها در لهستان در آینده‌ای نزدیک مستقیما نقض معاهده موشک‌های میان‌برد است.»

اسپوتنیک در این‌باره نوشت: «رئیس‌جمهور روسیه گفت تنها هدف طرف آمریکایی هنگام خروج از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد، پوشش دادن و مخفی کردن کاری بود که واشنگتن برخلاف این پیمان انجام داده بود. به گفته وی، ایالات متحده در ابتدا برنامه‌ریزی کرده بود که از این پیمان خارج شود.» وی افزود: «همان‌طور که اکنون برای همه آشکار شده است، تنها هدف ایالات متحده پوشاندن کارهایی است که واشنگتن در نقض پیمان منع موشک‌های میان‌برد هسته‌ای انجام داده و از آن خارج شده است.»

لهستان و پایگاه نظامیان آمریکایی

بخشی از دستور ولادیمیر پوتین، به مساله لهستان و احتمال استقرار پرتابگرهایی نظیر پرتابگر MK-41 در این کشور مربوط است. پوتین این اقدام را «مستقیما نقض معاهده موشک‌های میان‌برد» دانسته است. لهستان کشوری در شرق اروپاست و مرز مشترکی با سرزمین اصلی روسیه ندارد اما در شمال خود با «کالینینگراد» یکی از سرزمین‌های روسی، همسایه است. کالینینگراد بخشی جدا از خاک اصلی روسیه است که در میان لهستان و لیتوانی در ساحل دریای بالتیک در شمال اروپا قرار دارد. این منطقه ۳۰۰ کیلومتر با خاک روسیه فاصله دارد و میزبان ناوگان بزرگ دریای بالتیک ارتش این کشور است. موقعیت ویژه لهستان در شرق اروپا باعث شده آمریکا و ناتو، برای مهار روسیه، تمرکز ویژه‌ای روی لهستان داشته باشند.

برای لهستان این یک اتفاق ویژه است، آنها از سال‌ها قبل تمایل داشتند آمریکایی‌ها در کشورشان پایگاه نظامی ایجاد کند. آنها برای جلب تمایل ترامپ اعلام کردند در صورت ایجاد پایگاه در لهستان، نام پایگاه را «دونالد ترامپ» خواهند گذاشت. ترامپ پیشتر پیشنهاد داده بود که شمار نیروهای نظامی آمریکا در لهستان به دوهزار نفر افزایش دهد. «ماریوس بلاسژاک»، وزیر دفاع لهستان نیز در پاسخ به پیشنهاد ترامپ گفت که ورشو 6 مکان عمدتا واقع در مرزهای شرقی لهستان را در اختیار نیروهای اضافی آمریکا قرار می‌دهد.

هفته گذشته نیز که «ریچارد گرنل»، سفیر آمریکا در برلین، آلمان را تهدید کرده بود به دلیل عدم تمایل به افزایش بودجه دفاعی، نیروهای آمریکایی به لهستان منتقل می‌شوند، لهستان به سرعت نسبت به این مساله واکنش نشان داد و «یاجیک جاپوتوویچ»، وزیر خارجه لهستان گفت: «استقرار نیروهای آمریکایی در لهستان نقش بسیار مهم و بازدارنده‌ای ایفا کرده و بسیار مهم‌تر از حضور این نیروها در غرب اروپاست.» او سپس استدلال کرده بود که «اگر روسیه نیروهای بین‌المللی به‌ویژه نظامیان آمریکایی را در لهستان ببیند، قبل از توسل به هرگونه شیوه‌های نظامی، در افکار خود بازنگری خواهد کرد.» «فرانتس کلینتسویچ»، عضو کمیته دفاعی مجلس نمایندگان روسیه در واکنش به اظهارنظر وزیر خارجه لهستان گفت که کشورش برای هرگونه اتفاقی آماده است و حق اقدامات تلافی‌جویانه را نیز برای خود محفوظ می‌داند. پاسخ روس‌ها باعث شد وزیرخارجه لهستان اعلام کند هرگز برای حضور نیروهای آمریکایی در لهستان به جای آلمان سر و دست نخواهند شکست. او در ادامه حضور نظامیان آمریکایی در آلمان را پشتیبان امنیت کشورش دانسته و تلویحا از انتقال آنان به لهستان مخالف کرده بود.

با این حال، این عقب‌نشینی ظاهری باعث کوتاه آمدن عملی روس‌ها نشد. همراهی‌های لهستان با آمریکا در طول چند سال اخیر آنقدر چشمگیر بوده است که نتوان از آن گذشت. مشارکت در کمپین مخالفت با واردات انرژی از روسیه که توسط آمریکا در اروپا رهبری می‌شود، فراخواندن کشورهای اتحادیه اروپا به پیروی از سیاست‌های جهانی آمریکا، قرار گرفتن در کنار آمریکا در مخالفت با آلمان و فرانسه، همراهی با آمریکا در تشکیل اجلاس ضد ایرانی ورشو، تلاش برای همراهی با آمریکا در ائتلاف دریایی و... به‌خوبی جهت کلی سیاست خارجی لهستان را نشان می‌دهد. روسیه به‌خوبی می‌داند که در صورت ایجاد پایگاه نظامیان آمریکایی در لهستان، هزاران نظامی آمریکایی و به تبع آن ده‌ها سامانه پدافندهوایی و رادار به همراه صدها سامانه تهاجمی جنگنده و حتی سلاح‌های اتمی به کنار مرزهای شرقی روسیه خواهد رسید. پوتین بر همین اساس دستور داده است در واکنش به این تحرکات وزارت دفاع روسیه، پاسخی متقارن به این اقدامات بدهد.

روزنامه فرهیختگان