گردشگری سلامت؛‌فرصتی در چالش ارزی

«سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور در سه ماه نخست امسال حدود 5/6 درصد کمتر از سال قبل شده است. درمقابل، ورود اتباع و گردشگران خارجی به ایران حدود ۴۰درصد بیشتر از مدت زمان مشابه سال گذشته بوده است.» این آماری است که روز گذشته اقای ولی تیموری، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، دراختیار رسانه‌ها قرار داد. رشد 40درصدی ورود گردشگران به ایران به‌دنبال کاهش ارزش پول ملی اتفاق افتاده؛ اما سودآوری زیادی با خود به‌همراه داشته است که مهم‌ترین آن‌ها گردشگران سلامت هستند که برای استفاده از خدمات پزشکی و درمان ایران راهی کشور ما می‌شوند.

گردشگری نیز ‌مانند پدیده‌های دیگر جامعه ما در یک سال اخیر، دچار دستخوش زیادی شده است که مهم‌ترین نکته آن چندبرابرشدن نرخ ارز است؛ به‌طوری‌که سفر به کشورهای همسایه که برای هر مسافر حدود یک تا یک‌میلیون و 200هزار تومان آب می‌خورد حالا دست‌کم چهارمیلیون تومان برای هر نفر رسیده است. علاوه‌بر نرخ ارز، اعتبار گذرنامه و قیمت بلیت هواپیما نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار در سفر شده است. این روزها برای سفر به اروپا به‌راحتی ویزا داده نمی‌شود و درمقایسه‌با قبل دردسرهای بیشتری دارد. باوجوداین، بازهم رشد نرخ ارز و کم‌شدن توان مالی شهروندان ایرانی در کاهش سفرهای خارجی مؤثر بوده است؛ به‌گونه‌ای که آمار سفرهای ورودی و خروجی در سه‌ماهه نخست سال ۱۳۹۸ از تداوم ریزش آمار سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور خبر می‌دهد که جریان آن با افزایش نرخ عوارض خروجی، ارز و بلیت هواپیما از سال ۱۳۹۶ شروع شده است. بنابر اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مجموع سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور در سه‌ماهه نخست سال ۱۳۹۸، بالغ‌بر یک‌میلیون و ۷۵۹هزار و ۷۴۹ نفر بوده که درمقایسه‌با مدت زمان مشابه سال گذشته، دامنه تغییرات آن منفی 52/6 درصد شده است. در سه‌ماهه نخست سال ۹۷، یک‌میلیون و ۸۸۲هزار و ۴۱۴ ایرانی به خارج از کشور سفر کرده بودند. بیشترین حجم سفرهای خارجی ایرانی‌ها از ابتدای سال ۱۳۹۸ نیز در فروردین ثبت شده است که ۶۶۰هزار و ۳۱۴ سفر بود؛ درحالی‌که در فروردین سال گذشته جمعیتی بالغ‌بر ۸۷۴ هزار و ۶۳۳ نفر به خارج از کشور سفر کرده بودند که رشد آن منفی 5/24 درصد بوده است. جالب است بدانید فروردین هر سال شلوغ‌ترین ماه سال برای سفرهای خارجی ایرانیان است؛ البته به‌استثنای سفر اربعین حسینی که هرساله در بازه زمانی 10روزه بیش از دومیلیون نفر ایرانی به عراق سفر می‌کنند. با‌این‌حال، گردشگری در ایران رشد زیادی کرده است. شاید بتوان بخش زیادی از آن را به کاهش ارزش پول ملی نسبت داد؛ موضوعی که سبب شده هزینه سفر گردشگران خارجی به ایران به یک‌سوم و حتی کمتر کاهش یابد. سازمان گردشگری چندی پیش در گزارشی که به کمیسیون اصل نود مجلس ارائه کرد، اعلام کرده بود که با افزایش ورود گردشگران خارجی و رشد دوبرابری ورود گردشگر روبه‌رو هستیم. براساس این گزارش، شمار گردشگران خارجی که به ایران وارد شده‌اند، در سال ۱۳۸۶ حدود 1/2میلیون نفر بوده که این رقم در سال ۱۳۹۵ به 5/4میلیون نفر افزایش پیدا کرده است. بدین‌ترتیب، تعداد ورود گردشگر به کشور در ۱۰ سال گذشته به بیش از دوبرابر رشد پیدا کرده است. طبق این گزارش و براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در سال ۲۰۱۱ رتبه ایران در بین ۱۳۹ کشور رتبه ۱۱۴ بوده است؛ اما در سال ۲۰۱۷ و با افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران این رتبه به جایگاه ۹۳ صعود پیدا کرده است. همچنین، در بین کشورهای خاورمیانه هم ایران توانسته از جایگاه نهم در سال ۲۰۱۵ به جایگاه هشتم در سال ۲۰۱۷ صعود پیدا کند. باوجوداین، بد نیست بدانید که عمده مسافران به ایران صرفا برای دیدن مناطق تاریخی به کشور ما سفر نمی‌کنند. گردشگران تجاری و سلامت عمده‌ترین آن‌ها هستند؛ اما سودآورترین و کم‌خطرترین آن‌ها گردشگرانی هستند که برای درمان و معالجه به ایران سفر می‌کنند؛ ظرفیتی که این روزها کمی مغفول مانده است.

جایگاه توریسم درمانی در صنایع ایران دکتر سید‌محمد اکرمی، رییس مجتمع دارویی درمانی هلال ایران، درباره این موضوع گفت: «کشور ما می‌تواند مهد بسیار خوبی برای گردشگری تخصصی باشد. گردشگری مذهبی، ورزشی، طبیعت‌نوردی و سلامت انواع گردشگری‌ها هستند. دغدغه‌هایی که درباره گردشگری‌های دیگر ازنظر مسائل امنیتی مطرح است، در موضوعات گردشگری سلامت مطرح نخواهد بود». وی درادامه با اشاره به مزیت‌های رونق گردشگری افزود: «این پدیده جدید دنیا که چندین صنعت را درگیر خود می‌کند، می‌تواند به‌شدت ایران‌هراسی را کاهش دهد و عاملی شود تا تحریم‌ها را دور بزنیم و فرهنگ، صنایع‌دستی و هنرهای ایرانی را منتقل کنیم. معمولا بیماران گردشگری سلامت بیش از دو‌سه‌برابر گردشگران عادی ارزآوری دارند. آن‌ها سوغاتی می‌خرند و هزینه می‌کنند و خوشحال از بهبودی خود هستند و همراهان بیشتری دارند. این مسأله باعث می‌شود که تمامی نهادهای مرتبط مثل وزارت بهداشت، سازمان میراث فرهنگی، وزارت‌خارجه، نظام پزشکی و هلال‌احمر درگیر باشند. با‌این‌حال، امیدواریم اتفاقات خوبی در‌این‌زمینه رخ دهد. البته، خبرهای خوبی هم در‌این‌باره شنیده می‌شود؛ مثلا مُهر ورود را در پاسپورت نزنند و ویزا را در فرودگاه دهند. این‌ها بسیار خبرهای خوبی است که جدیت مسوولان در‌این‌زمینه را نشان می‌دهد که به‌عنوان شهروند از آن‌ها تشکر می‌کنیم».

این استاد دانشگاه شهیدبهشتی در پاسخ به اینکه گردشگران سلامت چه میزان از کل گردشگران ورودی به کشور را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: «نکته اصلی این است که در ایران نظام ثبت دقیق برای بیماران گردشگری سلامت نداریم؛ بنابراین، پاسخ به این پرسش راحت نیست. نتایج مطالعات ما نشان می‌دهد که گردشگری سلامت در حال افزایش است؛ چون تبلیغات بیشتری می‌شود و سفارتخانه‌ها جدی‌تر هستند. البته، مشکل عمده این است که باید گلوگاه‌ها را به‌تدریج حذف کنیم و بهتر است که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که بیماران را می‌پذیرند، در نظام دقیقی گزارش دهند؛ بدین‌دلیل که دولت در بحث معافیت‌های مالیاتی و جایزه صادراتی اعداد و آمار دقیق داشته و نظام‌مند باشد و نقش دلال‌هایی که ممکن است بیماران را به مراکز نامناسب می‌برند، کاهش پیدا کند تا برای ثبت بیماری و بیمارستانی هم آمار دقیق‌تری داشته باشیم. برای این کار باید گلوگاه‌های اول که سفارتخانه‌ها هستند، به‌تدریج حذف شود؛ اما با این کار، امکان اینکه بتوانیم اعداد را دقیق‌تر بگوییم، کمتر می‌شود».

اکرمی گفت: «قبلا روال به این شکل بود که سفارتخانه‌ها متوجه بودند؛ اما اکنون که ویزا و مهر برداشته شده است، برای کشورهای چین، آذربایجان و عربستان احتمال اینکه اعداد را دقیق بگوییم، کمتر است. مهم این است که بیمارستان‌ها که مقصد نهایی هستند، در نظامی دقیق ثبت شوند؛ مثل حالتی که برای فشارخون داشتیم». رییس مجتمع دارویی درمانی هلال ایران همچنین با اشاره به رشته‌های پزشکی موردنیاز گردشگران سلامت گفت: «معمولا برای 9 نوع بیماری‌ها گردشگران خارجی به ایران می‌آیند. روالی که در دنیا برقرار است، یک سری خدمات در کشور مبدأ نیست؛ مثل تشخیص بیماری‌های ژنتیکی که در کشورهای عربی نیست و بیماران به ایران می‌آیند یا بعضی از اقدامات در کشورهای مبدأ قانونی نیست؛ مثل موضوع سقط درمانی. بیماری‌های قلبی-عروقی و جراحی‌های مرتبط با نازایی، سرطان، اعمال جراحی زیبایی، تشخیص بیماری‌های ژنتیکی، پیوند اعضا، اعمال دندان‌پزشکی و چشم‌پزشکی و تعویض مفاصل از پرکاربردترین خدمات دریافتی گردشگران سلامت است». به‌دنبال همین موضوع، سازمان گردشگری اعلام کرد که بیشترین رکورد سفرهای ورودی به ایران همچنان به کشورهای همسایه ایران تعلق دارد.