نگاهی به ساختار حکومت و نظام انتخاباتی ژاپن

انتخابات مهم‌ترین عرصه مشارکت و رقابت سیاسی در کشورهاست. در این عرصه، مردم می‌توانند اراده خودشان را برای تعیین سرنوشت کشور اعمال کنند؛ در این راستا، نظام‌های انتخاباتی یکی از اساسی‌ترین اجزای فرآیند تحقق مردم‌سالاری در کشورها به شمار می‌روند که تأثیرات شگرفی بر تحقق اهداف و رفتارهای نظام‌های سیاسی دارند.

ازآنجاکه نظام‌های انتخاباتی بر بخش‌های مختلف نظام‌های سیاسی اثرگذارند، کشورهای مختلف به اقتضای شرایط سیاسی- اجتماعی حاکم بر آن‌ها، نوع خاصی از نظام­های انتخاباتی را برگزیده و بالطبع در صورت نیاز، به تغییر آن مبادرت می‌ورزند. به‌طورکلی 3 دسته نظام انتخاباتی در کشورهای مختلف جهان وجود دارد.

نظام‌های انتخاباتی اکثریتی نظام‌های انتخاباتی تناسبی نظام‌های انتخاباتی ترکیبی

ژاپن یک کشور پادشاهی است که برمبنای قانون اساسی‌ پادشاهی اداره می‌شود. ازنظر سیاسی امپراتور رهبر این کشور است ولی قدرت اجرایی ندارد. دولت نهادی پارلمانی است که از نخست‌وزیر و وزرای کابینه تشکیل می‌یابد. نخست‌وزیر از میان نمایندگان مجلس و توسط مجلس انتخاب می‌شود و امپراتور او را منصوب می‌کند. وزرای کابینه نیز توسط نخست‌وزیر منصوب می‌شوند. با این شروط که اکثریت کابینه باید از میان نمایندگان انتخاب شوند ونیز تمامی وزرا باید از بین شهروندان غیرنظامی برگزیده شوند. وزرای کابینه توسط نخست‌‌وزیر منصوب می‌شوند و امپراتور آنان را تأیید می‌کند. کابینه باید در مقابل مجلس مسئول باشد. در صورت احراز عدم‌کفایت کابینه در مجلس نمایندگان، یا مجلس نمایندگان منحل می‌گردد و یا اعضای کابینه استعفای دسته‌جمعی می‌دهند.

ژاپن به 8 ناحیه و ۴۷ استان تقسیم‌شده است. هر یک از استان‌های ژاپن یک بخش اجرایی مستقل در سیستم سیاسی- اجرایی این کشور محسوب می‌شود.

پارلمان ژاپن یا «دایت» از دو مجلس تشکیل‌شده است

۱-۱) مجلس نمایندگان: 480 عضو دارد که اعضای آن برای 4 سال انتخاب می‌شوند

۱-۲) مجلس مشاوران: 242 عضو دارد که اعضای آن برای 6 سال انتخاب می‌شوند و هر سه سال نیمی از مشاوران این مجلس بازنشسته می‌شوند.

مجلس ژاپن «دایت» شخصی را به نخست‌وزیری برمی‌گزیند که از پشتیبانی اکثریت در مجلس نمایندگان برخوردار است. نخست‌وزیر وزرای کابینه را منصوب می‌کند که به دایت پاسخگو هستند.

نظام انتخاباتی ژاپن منشأ برخی مشکلات در این کشور و دلیل سلطه طولانی‌مدت حزب لیبرال دموکراتیک بر پارلمان بود. بر اساس نظام انتخاباتی گذشته (نظام انتخاباتی تک رأی غیرقابل‌انتقال) که از سال 1947 در ژاپن مورداستفاده قرار گرفت، 511 عضو مجلس نمایندگان از 129 حوزه انتخابیه که هرکدام 1-6 کرسی داشتند انتخاب می‌شدند. در اوایل دهه 1990، نارضایتی شهروندان از این نظام انتخاباتی فشار زیادی برای اصلاحات انتخاباتی ایجاد کرد. ناتوانی حزب لیبرال دموکراتیک برای رسیدن به توافق درباره اصلاحات باعث انشعاب در این حزب شد. در انتخابات سال 1993 حزب لیبرال دموکراتیک دچار انشعاب شده و کنترل خود را بر مجلس نمایندگان از دست داد. از دستاوردهای ائتلافی که به‌جای حزب لیبرال دموکرات اکثریت مجلس را به دست گرفت اصلاح نظام انتخاباتی بود.

نظام انتخاباتی‌ای که درنتیجه اصلاحات ایجاد شد نظامی ترکیبی بود که از دو سطح تشکیل می‌شد. نظام اکثریتی ساده در حوزه‌های انتخابیه تک نماینده و نظام تناسبی فهرستی در سطح ایالت‌ها. هر رأی‌دهنده دارای 2 برگه رأی بوده و در هر یک از دو سطح یک رأی به صندوق می‌اندازد. در سال 1996 برای اولین بار انتخابات پارلمان ژاپن بر مبنای نظام انتخاباتی جدید برگزار شد. در سال 2000 و پیش از برگزاری انتخابات پارلمان نیز اصلاحاتی به قانون جدید انتخابات وارد شد.

درنتیجه‌ی اصلاحات سال 2000، از 480 عضو پارلمان ژاپن 300 کرسی بر مبنای نظام انتخاباتی اکثریتی در حوزه‌های انتخابیه تک نماینده و 180 کرسی بر مبنای نظام تناسبی فهرست بسته از حوزه‌های ایالتی انتخاب می‌شوند. بسته به جمعیت هر ایالت تعداد نمایندگان آن‌ها بین 6-29 کرسی متغیر است.

در نظام انتخاباتی ژاپن غلبه تعداد کرسی‌های تک نماینده به نفع احزاب بزرگ‌تر تمام می‌شود که می‌توانند این کرسی‌ها را از آنِ خود کنند. همچنین برخلاف سایر نظام‌های ترکیبی، در نظام انتخاباتی ژاپن دو سطح انتخابات باهم ارتباط دارند. قانون انتخابات ژاپن به نامزدها امکان کاندیداتوری در هر دو سطح را می‌دهد. در این صورت اگر نامزدی در هر دو سطح پیروز شده باشد وی از حوزه انتخابیه تک نماینده وارد مجلس شده و سهمیه وی در فهرست انتخاباتی به نفرات بعدی تعلق خواهد گرفت. البته چنین امکانی باعث شده بعضاً افرادی که در حوزه‌های انتخابیه تک کرسی نفر سوم و یا حتی چهارم شده‌اند از طریق نظام تناسبی فهرستی وارد مجلس شوند، درحالی‌که نفر دوم آن حوزه انتخابیه از راه‌یابی به مجلس بازمانده است.

نتایج اصلاح قانون انتخابات ژاپن و پیامدهای آن نشان داد که نتایج مورد انتظار از اصلاح قانون انتخابات به‌زودی بروز نمی‌کند و چنین امری نیازمند گذر زمان است.

پارلمان ژاپن یا «دایت» از دو مجلس تشکیل‌شده است. مجلس نمایندگان 480 عضو دارد که اعضای آن برای 4 سال انتخاب می‌شوند. مجلس مشاوران نیز 242 عضو دارد که اعضای آن برای 6 سال انتخاب می‌شوند و هر سه سال نیمی از مشاوران این مجلس بازنشسته می‌شوند. مجلس ژاپن «دایت» شخصی را به نخست‌وزیری برمی‌گزیند که از پشتیبانی اکثریت در مجلس نمایندگان برخوردار است. نخست‌وزیر وزرای کابینه را منصوب می‌کند که به دایت پاسخگو هستند.

از 480 عضو مجلس نمایندگان ژاپن 300 کرسی بر مبنای نظام انتخاباتی اکثریتی در حوزه‌های انتخابیه تک نماینده و 180 کرسی بر مبنای نظام تناسبی فهرست بسته از حوزه‌های ایالتی انتخاب می‌شوند. بسته به جمعیت هر ایالت تعداد نمایندگان آن‌ها بین 6-29 کرسی متغیر است.

فارس