سناریوی اروپا برای حفظ برجام و امتیازگیری بیشتر از ایران

نسیم آنلاین : پس از خروج آمریکا از برجام، دیپلمات­های دولت تدبیر و امید مذاکرات خود برای حفظ برجام بدون آمریکا را با اروپا شروع کردند. اروپایی­ها از همان ابتدا ژست دفاع از برجام را گرفته و گفتند تا زمانی که ایران به تعهداتش در برجام پایبند باشد، در برجام میمانند. در ادامه­ی مذاکرات روندی طی شد که نشانگر نبود اراده­­­ی سیاسی از سوی اروپا در حمایت از ایران در مقابل تحریم­های آمریکا بود. روندی که اروپا طی کرده بیشتر شبیه یک سناریوی از پیش طراحی­شده است. در این راستا 3 ماه پیش یک دیپلمات اروپایی گفته بود : نیاز داریم به ایرانی‌ها نشان دهیم که برای حفظ برجام در حال کار هستیم تا آنها را در برجام نگه داریم.

وعده­‌های بی­‌ثمر اروپا

اولین اقدام اروپا ارائه­ی بسته راهکارهای عملی بود که کارایی لازم را نداشت و حسن روحانی در تماس تلفنی با صدراعظم آلمان آن را مایوس کننده عنوان کرد و گفت در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود نداشت و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود.دومین اقدام اروپا فعالسازی قانون مسدودسازی بود که پس از خروج شرکت­های بزرگ از ایران فعال شد و بعد از فعالسازی هم نتوانست جلوی خروج شرکت­های اروپایی از ایران را بگیرد .

اقدام بعدی راه‌­اندازی سازوکار ویژه مالی( SPV ) بود که پس از گذشت بیش از 4 ماه هنوز به مرحله­‌ اجرا نرسیده و به تازگی با نام INSTEX (ابزار پشتیبان مبادلات تجاری) ثبت شده­است و طبق بیانیه­ منتشر شده قرار است شیوه­ی عملکرد این سازوکار در قدم­های بعدی مشخص شود. این یعنی اروپا برای بار چندم، برداشتن قدم عملیاتی در راستای حمایت از ایران در مقابل تحریم­‌های آمریکا را به تعویق انداخت. از نکات قابل توجه در این سازوکار مشروط کردن آن به اجرای کامل استانداردهای FATF توسط ایران بوده و همچنین تاکید دارد که هدف این سازوکار حمایت از تجارت مشروع با ایران است. نکته‌­ای که حدود دو ماه پیش فدریکا موگرینی در کنفرانس خبری خود به آن تصریح کرده بود . در همین راستا بیانیه سازوکار ویژه مالی( INSTEX ) شروع مبادلات با ایران را در زمینه­‌های کالاهای داروئی، پزشکی، کشاورزی غذایی محدود کرده است. این مطلب را وزیر امور خارجه آلمان نیز چند روز پیش اعلام کرد که SPV از معاملاتی حمایت می‌‌کند که از سوی آمریکا تحریم نشده باشد. این به معنای پیش­‌بینی درست برخی کارشناسان دیپلماسی مبنی بر تبدیل SPV به H-SPV یعنی سازوکار ویژه مالی بشردوستانه است که بارها این مطلب را هشدار داده بودند.

با این وجود توضیحات عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه در این رابطه قابل تامل است. عراقچی در گفتگو با خبر 14 شبکه یک سیما گفت اروپایی‌ها این سازوکار را به‌شکلی طراحی کرده‌اند تا شرکت‌هایی که می‌خواهند با ایران کار بکنند مشمول تحریم‌های آمریکا نشوند. این اظهارات جناب معاون برخلاف صحبت­های هایکو ماس وزیر خارجه آلمان است. از طرفی گویا خود عراقچی هم از عملکرد این سازوکار در مورد همه­ کالاها اطمینان ندارد. او در همین گفتگوی با شبکه یک سیما اظهار امیدواری کرد که این کانال مالی به‌طور کامل اجرا شود و ناقص نباشد و همه کالاها را در بر بگیرد.

اتحاد راهبردی اروپا با آمریکا

مسئلهی دیگری که احتمال وجود سناریوی از پیش طراحی شده را تقویت می‌کند اتحاد راهبردی اروپا با آمریکاست. از جمله مسائل مشترک بین اروپا و آمریکا نگرانی در مورد برنامه موشکی ایران و نفوذ منطقه‌­ای است. در این راستا سفیر فرانسه در آمریکا در اندیشکده هادسون در تاریخ 9 آبان گفت :« ما به دولت قبلی و کنونی آمریکا گفتیم که ماورای مسئله‌ی هسته‌ای ایران، مسائل زیاد دیگری وجود دارد که باید با آن رو به رو شویم مثل سیاست خارجه‌ی ایران. و ما با دولت کنونی آمریکا در حال مذاکره بر سر یک توافق بودیم که چگونه فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی و تروریسی ایران را مدیریت کنیم و در این مذاکرات به توافق 90 درصدی رسیدیم.»

فدریکا موگرینی نیز دو ماه پیش در کنفرانس خبری خود تصریح کرد معتقد هستند برمبنای اجرای پیوسته و کامل برجام، از طریق مذاکره قادر خواهند بود مسائل دیگری ازجمله موشک­‌های بالستیک، سوریه، و مسائل دیگری که درحال مذاکره با ایران هستند را حل کنند. این نشان­‌دهنده­‌ی اتحاد راهبردی اروپا با آمریکا در زمینه­ مذاکره دربارهی مسائل غیر هستهای با ایران است.

مؤید این مطلب اظهارات رئیس جمهور فرانسه حدود یک ماه قبل از خروج آمریکا از برجام در نشست خبری مشترک با ترامپ در واشنگتن است که تصریح کرد لازم است چهار حوزه را [در خصوص ایران] پوشش دهند. اولین آن، جلوگیری از هر گونه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا سال 2025 است. این مسئله به لطف برجام ممکن شد. دومین آن اطمینان یافتن از این است که در درازمدت، ایران هیچ فعالیت هسته‌ای نخواهد داشت. سومی که مسئله‌ای بنیادی است خاتمه­دادن به فعالیت‌های ایران در زمینه موشک‌های بالستیک است. چهارمین آن فراهم کردن شرایط برای رسیدن به راه حلی سیاسی جهت مهار ایران در منطقه، یعنی در یمن، در سوریه، در عراق و در لبنان است.

وزیر خارجه فرانسه نیز حدود یک هفته قبل از ثبت INSTEX بیان کرد اگر در گفتگوهای دربارهبرنامه موشکهای بالستیک ایران پیشرفتی صورت نگیرد، فرانسه آماده­اعمال تحریمهای بیشتر علیه ایران است.

این اظهارات و وعد­های عمل نشده­‌ای که اروپایی­ها در این چند ماه دادهاند، نشانگر تلاش اروپا برای نگه­داشتن ایران در برجام بدون دادن هزینه در گام اول، امتیازگیری بیشتر در حوزههای موشکی، منطقهای و غیره در گام­های بعدی است. در مقابل واکنش متقابل از سوی مقامات ایران دیده نشده و واکنش مذاکره‌­کنندگان در حد صحبت در مورد ناتوانی اروپا و بدعهدی طرف مقابل بوده‌­است. برای تقابل با این بدعهدی‌­های اروپا، تعدیل جدی در تعهدات برجام راه ­حل مناسبی به نظر می‌رسد.

رضا صفری