«فلسفه فرهنگ» از زبان آیت‌الله رشاد:
فرهنگ به طور کامل مدیریت‌پذیر نیست/ ۱۱ کارکرد فلسفه فرهنگ
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: ما به مهندسی فرهنگ معتقدیم وقتی در فرهنگ نظریه داریم و فرهنگ مطلوب را ترسیم می‌کنیم، می‌توانیم فرهنگ را مهندسی کنیم، هر چند که کاملاً مدیریت‌پذیر نیست، اما قواعدی برای مدیریت دارد.
به گزارش خبرگزاری فارس، نخستین جلسه از نشست های «سلسله بحث هایی در فلسفه فرهنگ» با سخنرانی آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در محل این پژوهشگاه برگزار شد.
آیت الله رشاد با اشاره به یازده محور درباره فلسفه فرهنگ بیان داشت: محور اول «تعریف فلسفه فرهنگ» شامل: «دانش معرفت - دستگاه وار، مطالعه فرانگر-عقلانی احکام کلی فرهنگ» و «نسبت و مناسبات فلسفه فرهنگ با دانش های هموند و همگن» است.
وی با اشاره به تفاوت و شباهت فلسفه فرهنگ با دانش های هموند و همگن از جمله: علم فرهنگ، علم فرهنگی، علم های مضاف به فرهنگ (همچون جامعه شناسی فرهنگ، اقتصاد فرهنگ و…)، فقه فرهنگ، فقه فرهنگی و … افزود: فرهنگ پژوهی نوعی انسان شناسی انضمامی است و چون علوم انسانی غربی در پی مطالعه پسینی رفتار است، بنابراین به نوعی بسط فرهنگ محسوب می شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: فقه فرهنگ عبارت از بیان احکام شرعی معطوف به فرهنگ است، دخل زمان و مکان در فقه هم عموماً دخل فرهنگ در فقه است و فقه فرهنگی هم مبحثی است که شهید مطهری درباره آن گفت حکم فقیه روستایی بوی روستا دارد و حکم فقیه شهری بوی شهر، البته این سخن شهید مطهری به عنوان قضیه موجبه جزییه، درست است نه موجبه کلیه و اشاره به تأثیر فرهنگ بر فقه دارد.
وی در ادامه محور سوم، فلسفه فرهنگ را موضوع آن دانست و گفت: موضوع فلسفه فرهنگ، فرهنگ است، اما محور چهارم مسأله، فلسفه فرهنگ است که شامل احکام کلی فرهنگ شامل مباحث هستی شناختی، گونه شناختی، معرفت شناختی، ارزش شناختی، روش شناختی، قاعده شناختی و… می شود.
آیت الله رشاد در تشریح و معرفی محورهای دیگر فلسفه فرهنگ ابراز داشت: منطق طبقه بندی مباحث فلسفه فرهنگ، قلمروشناسی فلسفه فرهنگ، غایت و فائت فلسفه فرهنگ از دیگر محورهای این بحث است. البته در ایران شاید بحثی مهم تر از فرهنگ نباشد و غایت فلسفه فرهنگ را «دستیابی به احکام کلی فرهنگ» دانسته اند.
وی ادامه داد: مهم ترین فایده و کاربرد فلسفه فرهنگ را ایجاد بستر نظری و توانا شدن بر مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی عنوان کردند، کار فلسفه صدور باید و نباید و شاید و نشاید نیست، بلکه برآیند فلسفه در ساحت علم صدور حکم است. لذا فلسفه فرهنگ در این امور داوری نمی کند اما برآیند آن تولید گزاره هایی برای مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی محور هشتم در روش شناسی فلسفه فرهنگ را روش شناسی آن دانست و خاطرنشان کرد: روش مطالعه فلسفه فرهنگ فرانگر- عقلانی است، یعنی مطالعه عقلانی فرهنگ و مؤلفه های آن با نگرش برونی و داوری ورزانه. تجربه صرفاً مولد علم نیست، حتماً حکم عقل لازم است. روش مطالعه فلسفه فرهنگ هم فرانگر- عقلانی است.
اشتباهات رایج در فلسفه های مضاف!
وی افزود: محور نهم در فلسفه فرهنگ، هویت معرفتی آن است، فلسفه های مضاف به سه دسته فرارشته ای، بینارشته ای و رشته ای قابل تقسیم هستند و فلسفه فرهنگ از نوع فلسفه های مضاف به امور و از زمره معرفت های درجه یک است. علوم مضاف، علوم درجه دو هستند اما لزوماً معرفت درجه دو نیستند و این از اشتباهات شایع در بررسی فلسفه های مضاف است که مثلاً تاریخ علم را هم جزو فلسفه آن علم تلقی می کنند.
این پژوهشگر محور دهم فلسفه فرهنگ را هندسه معرفتی آن دانست و گفت: هندسه معرفتی فلسفه فرهنگ عبارت است از نسبت و مناسبات مؤلفه ها و عناصر فرهنگ؛ اینکه چهار مؤلفه اساسی فرهنگ شامل (بینش، کشش، منش، کنش) چه نسبتی با یکدیگر برقرار می کنند. از نظر من بینش گرانیگاه و قبله فرهنگ است و سایر مؤلفه های فرهنگ اطراف آن قرار دارند.
وی ادامه داد: مصادر و مناشی فلسفه فرهنگ یازدهمین محور است، عقل، فطرت اجتماعی آدمیان، فلسفه مطلق، و منابع از جمله این منشی هستند. فلسفه فرهنگ در عین اینکه یک فلسفه است، اما می تواند از گزاره های وحیانی استخراج شود؛ چرا که از نظر ما گزاره های وحیانی، از منابع معرفت است.
آیت الله رشاد تصریح کرد: فرهنگ به ما هو فرهنگ را تک رشته ای می گویند،اجزاء فرهنگ می تواند هنر، عرف، سبک زندگی و … را شامل شود، وقتی این مؤلفه ها را به شرط شیء ببینیم همه آن ها یک فلسفه خواهند داشت، اما اگر به شرط لا ببینیم هر کدام از آن ها فلسفه جدا دارد.
وی افزود: اصولاً تا زمانی که به شرط شیء نگاه نکنیم، دین جزوه فرهنگ نیست، عناصری که به مثابه اجزا قلمداد می شود، اگر هضم در فرهنگ شده باشند احکام فرهنگ بر آنها جاری است، زمانی که دین در یک جامعه رسوب کرده باشد، در آن صورت فرهنگ نیست، بنابراین هموار دین جزء فرهنگ به حساب نمی آید.
فرهنگ به طور کامل مدیریت پذیر نیست
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: ما به مهندسی فرهنگ معتقدیم وقتی در فرهنگ نظریه داریم و فرهنگ مطلوب را ترسیم می کنیم، می توانیم فرهنگ را مهندسی کنیم، هر چند که کاملاً مدیریت پذیر نیست، اما قواعدی برای مدیریت دارد، ضمن اینکه جامعه انسانی، با مؤلفه فرهنگ ملازم است و الا و لابد مجموعه ای از بینش ها، منش ها، کنش ها را تشکیل می دهند.
وی ادامه داد: اصولاً فرهنگ یک واقعیت خارجی است، هرگز نمی توان یک جامعه را بی فرهنگ کرد. مسائل مربوط به هستی شناسی فرهنگ، معناشناسی، قواعدشناسی، نسبت شناسی دین و فرهنگ، آینده پژوهی فرهنگ و… از جمله مباحث فرهنگی به شمار می آیند.
آیت الله رشاد ابراز داشت: خود فرهنگ با همان هویت جمعی یک سری احکام کلی دارد و مسائل دیگرش ریشه ها و پایه های آن را شکل می هد. فرهنگ سازها و کنشگرهای فرهنگی و عوامل که فرهنگ را پدید می آورند، شامل حکومت، قانون، فطرت تا مظاهر دیگر فرهنگ هستند.
وی گفت: فلسفه فرهنگ را به اشکال مختلفی می توان تقسیم کرد، مؤلفه های فرهنگ محور محل قلمرو بحث فلسفه فرهنگ هستند و مسائل دیگر به شرط انضمامی دیده شدن می توانند از مسائل فلسفه فرهنگ به شمار آیند.
غایت فلسفه فرهنگ و هر فلسفه مضاف کشف فرهنگ و مسائل اساسی است
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: غایت فلسفه فرهنگ و هر فلسفه مضاف کشف فرهنگ و مسائل اساسی است، اگر غیر از این غایت باشد فلسفه مضاف نیست، غایت آن چیزی است که علم به خاطر آن پدید آمد و اگر غایت نبود علمی نیز ایجاد نمی شد، در روزگار ما مهمترین فایده فلسفه فرهنگ می تواند مهندسی فرهنگی باشد.
وی با بیان اینکه مهندسی فرهنگی همطراز با غایت فلسفه فرهنگ است، گفت: نکته دیگر در مورد فلسفه فرهنگ، روش شناسی آن است که معرفت دستگاه های فرانگر عقلانی برای شناخت احکام کلی فرهنگ است.
آیت الله رشاد در مورد هویت معرفتی فلسفه علم خاطرنشان کرد: هویت معرفتی علم را عبارت می دانم از ساختار و چیدمان معرفتی هر مقوله مثلاً کعبه و نقطه ثقل هندسه معرفتی دین توحید است. عقل و دین از سرچشمه های فرهنگ اند.
منبع: فارس
مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.
