نوه عبدالحسین میرزا فرمانفرما مطرح کرد

رفتار عجیب رضاخان با فردی که در منزلش نگهبان بود/مسعود بهنود خوش خیال است/درباره زندگی مریم فیروز مسایلی نوشتند که صحت ندارد

کدخبر: 2210593

دختر مریم فیروز گفت: برخی از قول مادرم و همسر نورالدین کیانوری مطالب عجیب وغریبی نوشته‌اند که بسیاری از آنها صحت ندارد.

به گزارش خبرگزاری فارس، نوه عبدالحسین میرزا فرمانفرما و حاجی محتشم السلطنه اسفندیاری، فرزند مریم فیروز و سرهنگ عباسقلی اسفندیاری؛ دخترخوانده نورالدین کیانوری و خواهر زاده مظفر فیروز بودن، همه و همه می تواند گنجینه بزرگی از خاطرات سیاسی برای انسان به ارمغان بیاورد، اما بانو افسانه اسفندیاری از آن روی که از آغاز، تاریخ را در زمره دغدغه های خود قرار نداده، چندان به تجمیع این خاطرات همت نگمارده است. آنچه او در این گفت وشنود بیان داشته، تنها شمه ای از خاطرات و اطلاعات خانوادگی است که البته در جای خویش، ارجمند وشنیدنی است. امید می برم که برای علاقه مندان به تاریخ معاصر ایران، مفید و مقبول آید. *به عنوان سؤال نخست، شاید بهتر باشد از این نکته آغاز کنیم که آیا شما از نصرت الدوله فیروز خاطراتی به یاد دارید؟

خیر،هیچ!

* به دلیل سن؟

بله، چون وقتی که او را کشتند، من سه چهار سال بیشتر نداشتم!

* اما قطعاً خاطرات خانوادگی دارید. یعنی مسلماً در خانواده شما درباره نصرت الدوله فیروز سخنان موثقی گفته شده و آنها را به خاطر سپرده اید. مادر، پدربزرگ و دیگران درباره او چه می گفتند؟

من پنج سال داشتم که مادرم از پدرم جدا شد...

* ولی مادرکه تا آخر با شما بود

بله، البته بیشتر در این اواخر بود و من با او، از این چیزها صحبت نمی کردم. به عبارت روشن تر، اصلاً به ذهنم نرسید بنشینم و با مادرم درباره این چیزها صحبت کنم و این گونه داستان ها را از او بپرسم. اما نکاتی که به هرحال در این باره از مادرم یا دیگر اعضای خانواده شنیده ام، برایتان می گویم.

مادرم خیلی نصرت الدوله را دوست داشت، او هم متقابلا عاشق مادرم بود. اینها (خانواده نصرت الدوله) هشت تا برادر ازشاهزاده خانم عزت الدوله از همسران فرمانفرما بودند. نصرت الدوله از همه شان بزرگ تر، قدرتمندتر و باهوش تر بود.

همه می دانند که او یکی از اصلی ترین چهره هایی است که رضاشاه را سرکار آورد، چون فکرمی کرد که آدم توانایی است. پس از چندسال، آن مردک احمق فکر می کند: حالا که شاه شده، نصرت الدوله می آید و جای او را می گیرد! فکر نمی کرد که او خودش شاهزاده است و اگر می خواست شاه بشود، لزومی نداشت مرا جای خودش بگذارد.

نصرت الدوله نمی خواست پادشاه بشود، چون درآغاز فکر می کرد رضاخان از او تواناتر است. مادرم موقعی که بچه بود، پدربزرگم (میرزا عبدالحسین فرمانفرما) هر روز صبح که می خواست سرکار برود، مادرم را از خانه مادرش می گرفت. روی زانویش می گذاشت و نوازش می کرد و بعد می رفت سرکار، بعد مادرم با لـله اش برمی گشت، یعنی فرمانفرما هرروز به دیدن مادرم عادت داشت. این گذشت تا اینکه سالها بعد، وقتی که رضاشاه نصرت الدوله را می کشد، فرمانفرما دنبال مادرم می فرستد که: بیا پدرت به تو احتیاج دارد! مادرم می رود و می بیند که پدربزرگم لب پله نشسته و فریاد می زند: « پسرپنجاه ساله ام را کشتند!» اصلا درآن لحظات دریافت خبر، دیوانه شده بود!

* از سمنان این خبر به او رسیده بود؟

بله، نصرت الدوله را به سمنان فرستادند، ولی پدربزرگم در تهران بود که خبر مرگ پسرش را برایش می آورند. پدربزرگم فکر می کرد نصرت الدوله را آزاد می کنند، ولی بردند سمنان و در آنجا متکا روی دهانش گذاشتند و خفه اش کردند! رضاشاه حماقت بزرگی کرد، نصرت الدوله به دردش می خورد.

*شاید بهتر باشد که در اینجا به موضوع اصلی بپردازیم. عد ه ای از قاجارهای ناراضی، به روی کار آمدن رضا شاه کمک کردند، در حالی که این کار اولاً: قدرت را از خاندان قاجار بیرون برد و ثانیاً:نهایتا رضا خان یک دیکتاتور وحشی از کار درآمد که بخشهایی از دودمان قاجار را به باد داد! به نظرشما این دسته از شاهزاده های قاجار، چرا این کار را کردند؟ به خاطرارتباط با انگلیس بود؟ به خاطر این بود که احمدشاه را بی کفایت می دانستند؟ تحلیل شما چیست؟

من از همه دلایلش خبر ندارم، اما به نظرم یکی از علتهایش احمد شاه بود، برای اینکه او اصلاً نمی خواست پادشاه بشود و مسئولیت قبول کند. می خواست برود گوشه ای و زندگی خودش را بکند. در موارد زیادی می گفته: من این کاره نیستم!خب همین رفتار،خیلیها از جمله برخی شاهزاده ها را هم به تردید می اندازد.

*به هر حال احمدشاه از رضا خان که بهتر بود. دست کم در مواردی، حاضر نشد که کشور را زیر بار معاهدات سنگین و الزام آور ببرد.

قبول، ولی وقتی رفت، رضاشاه جای او آمد. نصرت الدوله هم او را آورد. نصرت الدوله و داور و تیمورتاش.

*نصرت الدوله در کابینه وثوق الدوله بود و در انعقاد قرارداد 1919 نیز مشارکت داشت. نصرت الدوله چطور با چنین شخصی همکاری می کرد؟

دلایل یا توجیهات آنها برای این کار در تاریخ هست، به هرحال فشارهای انگلستان و شرایط کلی کشور هم در تصمیم آنها دخیل بود.

* شما وثوق الدوله را دیده بودید؟

بله.

* چه جور آدمی بود؟

یک آدم معمولی! از برخوردها و شخصیت خودش چیزی یادم نیست، ولی بچه ها و خانواده اش را می شناختم. بچه های خانواده اش، با بچه های خانواده پدر و مادر من ازدواج کردند. یکی از نوه هایش زن دایی من بود. یکی از آنها زن یکی از قوم و خویشهای پدری من ــ پسر عمه ام ــ شد.

*بی شک او در تاریخ چهره مخدوشی دارد. شما هیچ وقت چنین حالتی را در مناسبات فامیلی و خانوادگی خودتان احساس نکردید؟

نه، وثوق الدوله فقط یک پسر داشت و بقیه فرزندانش دختر بودند که با خانواده های معتبر آن دوران ازدواج کرده بودند. چیز به خصوصی غیر از بذله گویی این خانواده یادم نیست. البته زبانهای تندی داشتند، ولی بذله گو های درجه یکی بودند. محال بود که من شوخی هایی را بکنم که آنها می کردند. به قول معروف زبان آزاد بودند. مثلاً زن دایی من جهان، دختر دکتر اعلم بود و مادرش، دختر وثوق الدوله بود. ایران اعلم متخصص زنان و پزشک درجه یکی در ایران بود.

* از برادرش قوام السلطنه چه مواردی را به خاطر دارید؟ او را چگونه آدمی یافتید؟

قوام السلطنه همسایه مادربزرگم بود، وقتی که جنگ جهانی شد و قرار بود تهران بمباران بشود، مادربزرگم من و بقیه بچه های کوچک را به خانه او فرستاد. شاید فکر می کرد روی خانه قوام بمب نمی اندازند! من در آن روزها، پنج شش سال بیشتر نداشتم.

*قوام را به چه خصوصیتی به یاد می آورید؟

آقای پیری بود با عینک بزرگ که نمی دانست با این همه بچه ای که توی زیرزمین خانه اش ریخته بودند، چه خاکی به سرش بریزد! مناسبات فامیلی با این گونه افراد، معمولا آنها را در قالب رفتارهای فردی و خانوادگیشان به خاطر امثال ما می آورد و نه تصمیمات و رفتارهای سیاسیشان.

* برگردیم به موضوع اصلی این گفت وگو. نصرت الدوله در کابینه وثوق الدوله بود و ظاهراً موقعی که در اروپا بود، فهمید قرار است رضاخان کودتا بکند. سعی کرد خودش را سریع به تهران برساند، ولی دیر رسید و سید ضیاء نخست وزیر شد. ظاهراً قرار بود نصرت الدوله نخست وزیر بشود.

چیزی که من شنیدم،این بود که توی راه گیر کرد ونتوانست به موقع خودش را برساند. اما به هرحال همچنان و تا مدتها، با او همکاری کرد که شرح آن درتاریخ ها نوشته شده. رضاشاه از دوره ای به همه کسانی که بر او حق داشتند، ظنین شد که نصرت الدوله هم یکی از آنها بود.

* چرا فرمانفرما و نصرت الدوله، در اول کار به رضاشاه نزدیک شدند؟ با وجود اینکه معلوم بود آدم باسوادی نیست و طبعا نمی توان برای فکر وکار او اعتبار زیادی قائل شد.

شاید به خاطر قدرتش وحمایتی که از او می شد. می دانید که رضاشاه بعد از آن، تمام املاک پدربزرگم را گرفت. خانه فرمانفرما در خیابان حشمت الدوله بود. رضاشاه اول آنجا را گرفت. تمام خانه های حشمت الدوله، خانه های خانوادگی پدربزرگم بودند. محمدحسین میرزا، پدر اسکندر تا سالها در آنجا خانه داشت. بعد از انقلاب گفتند که باید از آنجا بلند شود و آن را فروخت.

* خیلیها نصرت الدوله را انگلیسی می دانند. البته با امریکاییها هم در افتاد. به نظر شما علت نزدیکی او به انگلیسیها چه بود؟

لابد فکر می کرد انگلیسیها برای ما بهترند، نه اینکه وطن فروش باشد. اصلاً این کاره نبود. اگر می خواست این کار را بکند، چه لزومی داشت احمدشاه را بردارد و رضاشاه را جای او بگذارد؟ بعد هم او را فرستادند سمنان و یک شب هم خفه اش کردند.

*فرمانفرما به خوبی رضاخان را می شناخت،از روی سوابقی که بایکدیگر داشتند. با این همه و به رغم آن شناخت اولیه، درآغاز در زمره حامیان رضاخان بود. آیا درمحاسبات خود اشتباه کرده بود؟

باید بگویم که اساسا قدرت یک چیز عجیب و غریبی است. رضاشاه در آغاز کارش، نگهبان جلوی در خانه پدربزرگ من بود. بعد که به قدرت رسید، تمام رختخواب ها و اثاثیه پدربزرگم را از پنجره ها ریخته بود پایین و بالای سر آنها ایستاده و گفته بود: « فرمانفرما! حالا چطوری؟». حتی با ماشین دایی ام هم عکس گرفته بود که در همه جا منتشر شده است! رضاشاه می خواست به املاک بچه ها هم دست اندازی کند و پدربزرگ مادری من محتشم السلطنه، جلوی او را می گیرد و می گوید: مال صغیر است و تو حق نداری این کار را بکنی! چون تعداد بچه های بزرگ تر خیلی کم بود و بقیه هم درسنین پایین بودند. مثلاً دایی من، عبدالعلی و خاله های من رودابه و خورشید، از من کوچک تر هستند. محتشم السلطنه نگذاشت رضاخان اموال اینها را بگیرد وگرنه برای آنها هم دندان تیز کرده بود.

* ولی بسیاری از املاک فرمانفرما را گرفت،اینطور نیست؟

قصر و خانه و این چیزها را گرفت، ولی بقیه اش را نگرفت، چون فرمانفرما به همه بچه هایش زمین داده بود. خانه مادربزرگ من در میدان کاخ بود.

* مادرتان (بانو مریم فیروز) در یکی از مصاحبه های قدیمی خود گفته بود که: فرمانفرما در دوره ای که پسرش را کشتند، محافظه کار شده بود و صدایش در نمی آمد.آیا او دراین دوره از خادم قدیمی خود ترسیده بود؟

خب معلوم است، می ترسید بقیه بچه هایش را هم بکشد! برای خودش که نگرانی نداشت. پیر شده بود. رضاشاه تیمورتاش و نصرت الدوله را کشت و به داور هم گفت: برو بمیر! او هم رفت و خودکشی کرد. خب می ترسید که یک دفعه، چنین تصمیمی را هم در باره فرزندانش بگیرد. البته این مسائل، جزئیات و حواشی زیادی دارد. واقعا خیلی اشتباه کردم که این چیزها را از مادر وفامیل سؤال نکردم، الان می فهم چقدر ارزشمند بوده.

* من از مادر شما مصاحبه ای در سال 1329 با یک مجله چاپ پاریس دارم که بعدها در مجله خواندنیها چاپ شد.او در این گفت وگو، نکات جالبی در باره شرایط پدرش در دوران رضاخان دارد...

من سال هاست دنبال این مصاحبه گشته ام. اسم مجله یا روزنامه فرانسوی ای که این را چاپ کرد گمانم lefamfrance بود. مادرم در سفری که به پاریس رفته بود با این نشریه مصاحبه کرده بود.

* مادرتان در این مصاحبه حرفهای بسیار جالبی زده. درباره پدرتان نسبتا منفی صحبت کرده، ولی از همسر دومش خیلی تعریف کرده...

خب می خواهید با 25 سال اختلاف سن، درمورد شوهر اولش خوب بگوید؟ خب شوهر دومش با او تناسب بیشتری داشت...

* موضوع اصلی این است که در این مصاحبه، نفرت عمیق مادرتان از رضاخان کاملاً مشخص است. آیا می توان گفت که خانواده فرمانفرما، در واقع فریب رضاخان را خوردند؟درآغاز چیزی می اندیشیدند و بعد چیز دیگری از کار درآمد؟

معلوم است. برای این حمایتشان هم بهای گزافی پرداختند که همه می دانند. یک نکته جالب برایتان بگویم. عمو و پدر من در ارتش بودند. یک روز رضاشاه به عموی من می گوید: بیا باجناق من شو!

* کدام عمویتان؟

دکتر حسین علی اسفندیاری. عموی من هم که حق انتخاب نداشته، خواهر تاج الملوک، عفت الملوک را می گیرد. اتفاقا این آدم به قدری زن مظلوم و خوبی بود که حد نداشت. من خیلی دوستش داشتم. عموی من هم حسابی پدرش را در آورد! راه می رفت و به خاطر رضاشاه، به فامیل عفت الملوک فحش می داد! خیلی دلم برایش می سوخت. خیلی با من دوست بود.

* تا کی زنده بود؟

تا وقتی که من رفتم امریکا. عموی من سرپرست اعزام دانشجو به خارج بود.

* این زن عمواز رضاخان هم حرفی می زد؟

من 18،17 ساله و سرم به کار خودم و زندگیم بود. از این چیزها از کسی سؤوال نمی کردم.گفتم که، الان به عقلم می رسد که کاش این چیزها را می پرسیدم. آن موقع اصلاً کسی دنبال تاریخ نبود. عموی من شوهرخواهر شاه بود که بود. برایم عادی بود. به قدری هم عفت الملوک زن ساده ای بود که حد نداشت. من خیلی دوستش داشتم و موقعی هم که فوت کرد، خیلی متأثر شدم. دوتا پسر هم داشت که هیچ کدام در سیاست نیستند و در رسانه ها وکتابها، اسمی به هم نزدند. بیژن و فرشید. بیژن کالیفرنیاست و گاهی تلفن می زند و صحبت می کنیم. فرشید هم که اصلا پیدایش نیست!

* هیچ رابطه ای با رضا پهلوی ندارید؟ بالأخره فامیل هستید.

نه، رضا پهلوی که مردک،آدم پرتی است. حرفهایی که می زند، حال آدم را می گیرد. آن وقت این احمقها می خواهند او را شاه کنند!

* امام دراوایل انقلاب جمله جالبی گفتند: اگر ما هم برویم، دیگر شماها نمی آیید. یک نفر دیگر می آید...

راست گفته. آقای خمینی واقعاً باهوش بود.

*خانم اول نصرت الدوله، خانم اخترالملوک، خواهردکتر مصدق بود. شما او را دیده بودید؟

نه، نوه هایش را می شناختم.

* هنوز هستند؟

بله، یکی دونفرشان انگلیس هستند و می آیند و می روند. شاهرخ می آید و می رود.

* از خانم اول یا دوم نصرت الدوله؟

دومی.

* خانم اکرم الدوله برزین؟

بله، شاهرخ و لیلی و ایرج بچه های خانم دوم هستند. نوه اش متین دفتری بود.

*بله،دکتر مصدق دایی متین دفتری بود. از نوه های نصرت الدوله کسی در ایران هست؟

بله، فائزه. شاهرخ هم گاهی می آید.

* از مظفرفیروز چه به یاد دارید؟چقدر با او مراوده داشتید؟

مظفر پسر دایی من بود. خیلی دوستش داشتم. خانه ما در خیابان ویلا بود و پدرم آن را به یک زرتشتی فروخت. زرتشتیها معمولاً چیزی را آسان خراب نمی کنند و نگه می دارند. در گوشه آنجا برای خودش خانه ای ساخت و سالها در آنجا زندگی می کرد. خانه پدر من هم بود. اخیراً رفتم و دیدم درب و داغونش کرده و تمام درختهای کهنسال آن را بریده و درآنجا، درختهای عجیب و غریب جدیدی کاشته اند! شده فرهنگسرای فردوسی. باغ بسیار زیبایی بود و مردم می توانستند از آن استفاده کنند. ولی ما به دست خودمان آب و خاک و درخت و طبیعت کشور را ویران کرده و به جایش ساختمان های بی قواره ساخته ایم. وقتی دیدم واقعاً غصه خوردم.

* مظفرفیروز چگونه شخصیتی داشت؟

من یک سفر، مخصوصاً برای دیدنش به پاریس رفتم. خیلی صمیمی و خوب و با محبت بود. یک دختر داشت که از بچگی مشکلات ذهنی داشت و برایش پرستار گرفته بود که مواظبش بودند.

* خانمش زنده است؟

نمی دانم.

* این خانم پس از مرگ مظفر فیروز،کتابی به عنوان یادنامه او در آورد. آن را دیده اید؟

من از این کتاب خوشم نیامد و به نظرم خوب نیامد. شاهرخ چاپ کرد. این زن دوم مظفربود، اما دارد همه چیز را به اسم خودش تمام می کند. همان طور که گفتم، باید به فکرم می رسید که دست کم یک چیزهایی را از مادرم بپرسم، ولی اولاً: کوچک بودم. ثانیاً: اصلاً در این عوالم نبودم. برخی از قول مادرم یا درباره زندگی او، مطالب عجیب وغریبی نوشته اند که بسیاری از آنها صحت ندارد.

* ازجمله مسعود بهنود؟

بله،او که خیلی خوش خیال است.

*مگر می شود مادر شما در یکی دو ملاقات، این همه اطلاعات به او داده باشدمنظورم قلم فرساییهایی است که در کتاب «این سه زن» درباره مادرتان انجام داده؟

می دانم. اگریک وقتی بروم لندن، اولین کسی که ببینم بهنود است. می خواهم از او بپرسم این حرفها چیست که به هم می بافی؟

*در پایان اگر خاطره جالبی درباره رضاخان و پیامدهای حکومتش داشته باشید، شنیدن آن برای ما مغتنم است.

شوهرم در اواخر دهه 30 بر اثر غرق شدگی از دنیا رفت. حدود دو هفته ای از فوت شوهرم گذشته بود و همه دوستان شوهرم و اقوام نزدیک منزل ما بودند که حدود ساعت9 شب، درب منزل را زدند. مستخدم رفت و در را بازکرد و به پرستار بچه ها ــ مرضیه ــ گفت که: به خانم بگو رضاشاه پشت در است! مرضیه آمد به من گفت و رفتم و دیدم که یک نفر با همان هیکل و قیافه و کلاه و پالتوی رضاشاه آنجا ایستاده است! یعنی با رضاشاه مو نمی زند. آمدم و به مهمانها گفتم: بروید ببینید این کیست و چه می خواهد؟ همه رفتند و از دیدنش حیرت کردند. معلوم شد آدمی است که خودش را با لباسهایی شبیه رضاشاه آراسته می کند و هرجا که مجلس ختمی، مراسمی هست می رود و پولی را تلکه تسمه می کند.

* بابت چی؟

یک نوع گدایی. مردم هم کف دستش یک پولی می گذاشتند و می رفت! هنوز قیافه اش یادم هست. می گفتند که در شهر هم با همان یال و کوپال راه می رود و از مردم پول می گیرد. حیف که آن موقع موبایل نبود که آدم عکس بگیرد. داستان بامزه و خنده داری شد.

منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

منبع: فارس

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.

ارسال نظر: