گزارش تسنیم | رقابت ژئوپلیتیکی چین و هند در آسیای مرکزی و موقعیت جمهوری اسلامی ایران

کدخبر: 2203281

پروژه «یک کمربند، یک جاده» چین و پروژه «کریدور بین‌المللی شمال-جنوب» هند نمود بارزی از رقابت چین و هند با محوریت آسیای مرکزی است که جمهوری اسلامی ایران موقعیتی کلیدی در آن دارد.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، با آغاز روند افول قدرت ایالات متحده در نظام بین الملل، قدرت های نوظهور سیاسی و اقتصادی بیش از پیش مطرح شدند. چین و هند دو نمونه از این قدرت های نوظهور جهانی هستند که پیش بینی ها نشان از روند فزاینده نفوذ این کشورها دارد. مهم ترین مولفه قدرت این کشورها اقتصاد پویا و رو به رشد آن ها می باشد. بر اساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی چین از رقم 1.211 تریلیون دلار در سال 2000 با رشدی حدودا 10 برابری به رقم خیره کننده 11.199 تریلیون دلار در سال 2016 رسیده است[1]. در مورد هند نیز شاهد چنین رشد مشابهی، در مقیاس کوچک تر هستیم. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2000 معادل 462 میلیارد دلار بوده که در سال 2016 با رشدی 5 برابری به 2.264 تریلیون دلار رسیده است[2].

مقایسه نمودار رشد تولید ناخالص داخلی هند و چین از سال 2000 تا 2016

همکاری و رقابت هند و چین

اما آنچه این دو قدرت نوظهور را بیشتر در عرصه های جهانی مطرح نمود، الگوی همکاری و رقابت آن ها در نظام بین الملل است. تشکیل بلوک قدرتمند سیاسی-اقتصادی بریکس(برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در مخالفت با یکجانبه گرایی غرب و توسعه همکاری ها در این چارچوب، موجب قوام بخشی متقابل قدرت و نفوذ این دو کشور در عرصه جهانی شده است. مبادلات تجاری دو کشور در سال 2016 قریب به 70 میلیارد دلار بوده است[3]. اما آنچه کمتر به آن توجه می شود اختلافات و رقابت این دو قدرت اقتصادی در عین تعامل و همکاری های گسترده آن هاست. یکی از اصلی ترین زمینه های اختلاف چین و هند اختلافات مرزی دو کشور است. اختلاف اصلی دو کشور در منطقه زنگان است که هند ادعای مالکیت آن را دارد و چین آن را تبت جنوبی می خواند. این اختلافات دو کشور بیش از 20 سال است که ادامه داشته و بر تعاملات دو کشور تاثیر گذارده است[4]. مساله تاثیرگذار دیگر بر روابط دو کشور پاکستان است. در حالی که هند و پاکستان اختلافات گسترده سیاسی و نظامی دارند، چین روابطی راهبردی با پاکستان شکل داده و دو کشور مبادلات اقتصادی و به ویژه نظامی گسترده ای را شکل داده اند که موجب احساس خطر چین و ایالات متحده شده است[5]. این اختلافات موجب شده به رغم همکاری ها، رقابت دو کشور در حوزه منافع ژئوپلیتیک و اقتصاد افزایش یابد. آسیای مرکزی یکی از اصلی ترین حوزه های رقابت اقتصادی و ژئوپلیتیکی دو کشور به حساب می آید که جمهوری اسلامی ایران در این رقابت موقعیتی منحصر به فرد می یابد.

پروژه کریدور شمال-جنوب هند برای دسترسی به آسیای مرکزی از طریق ایران

آسیای مرکزی یک منطقه محصور در خشکی به حساب می آید که هیچ دسترسی به آب های آزاد جهانی ندارد. هند نیز هیچ مرز مشترکی با آسیای مرکزی و حتی افغانستان نداشته و تنها مسیر دسترسی اش به آسیای مرکزی می بایست از طریق پاکستان، چین و ایران صورت بگیرد. از این رو، جمهوری اسلامی ایران موقعیت منحصر به فردی برای هند خواهد یافت. پروژه ترانزیتی کریدور بین المللی شمال-جنوب[6] که توسط هند پیگیری می شود یکی از اصلی ترین برنامه های این کشور برای دسترسی به آسیای مرکزی به حساب می آید. از طریق این مسیر که از بمبئی به بندر چابهار و سپس به آسیای مرکزی و نیز آستاراخان روسیه و اروپا ادامه می یابد، هند می تواند علاوه بر این که 40 درصد در مسافت و زمان ترانزیت صرفه جویی می شود، هزینه ها نیز تا 30 درصد کاهش می یابد. علاوه بر این، دسترسی به منابع انرژی و مواد معدنی ارزشمند در ایران و آسیای مرکزی بر اهمیت استراتژیک این پروژه برای هند می افزاید. از این رو، به رغم مخالفت های ایالات متحده، هند به شدت پیگیری اجرایی شدن این پروژه بوده[7] و تلاش های زیادی برای سرمایه گذاری در مسیرهای ایران ازجمله بندر چابهار و مسیرهای ریلی صورت داده است[8].

نقشه دسترسی هند به آسیای مرکزی از طریق کریدور شمال-جنوب

پروژه «یک کمربند یک جاده» چین رقیب قدرتمند طرح کریدور شمال-جنوب هند

در همین حال چین که مسیرهای دسترسی زمینی مناسبی به آسیای مرکزی دارد و طی سال های اخیر سرمایه گذاری های بسیاری در حوزه انتقال انرژی و کالا به آسیای مرکزی داشته است، به دنبال استفاده از موقعیت منحصر به فرد این منطقه برای دسترسی بیشتر و بهتر به مسیرهای ترانزیتی است. از این رو، پروژه یک کمربند یک جاده و کریدور اقتصادی از مسیر پاکستان را به منظور دسترسی آسان تر و ارزان تر به بازارهای اروپا و آسیای جنوب غربی آغاز کرده است. ایران نیز مجددا در این پروژه نقشی کلیدی دارد. در پروژه دیگر، مسیر کریدور اقتصادی چین از مسیر پاکستان و بندر گوادار به اقیانوس هند می رسد و درواقع آلترناتیوی برای کریدور شمال-جنوب هند است. چین سرمایه گذاری 45 میلیارد دلاری برای این مسیر پیش بینی کرده است.

البته باید اشاره کرد که اهداف چین از این پروژه ها صرفا منافع اقتصادی نبوده و نفوذ سیاسی-امنیتی را نیز مد نظر داشته است. چین در این برنامه بیش از 9 تریلیون دلار وام را به منظور توسعه زیرساخت های کشورهای ترانزیتی در نظر گرفته است که می تواند زمینه ساز نفوذ اقتصادی قابل توجهی در این کشورها شود[9]. این کشورها نیز رقابت شدیدی برای جذب سرمایه گذاری های چین از طریق اعطای امتیازات سیاسی-اقتصادی کرده اند. علاوه بر این، چین طی سال های اخیر در صدد تثبیت نفوذ سیاسی-امنیتی خود از طریق سازمان همکاری شانگهای و تقویت پیوندهای دوجانبه با کشورهای آسیای مرکزی بوده است.

به هر ترتیب رقابت هند و چین برای دسترسی به بازارهای بین المللی تنها محدود به مسیرهای ترانزیتی نبوده و این کشورها از تمام ابزارهای نفوذ خود در این منطقه بهره می برند. در این رقابت جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فرد و برخورداری از اشتراکات فرهنگی و تمدنی گسترده با آسیای مرکزی اهمیتی راهبردی یافته و می تواند از طریق ایفای نقشی میانجی گرانه، منافع خود را به صورت حداکثری تامین نماید.

پی نوشت ها:

[1] The World Bank, China, Available from: https://data.worldbank.org/country/china.

[2] The World Bank, India, Available from: https://data.worldbank.org/country/india.

[3] OEC, India, Available from: https://atlas.media.mit.edu/en/visualize/tree_map/hs92/import/ind/chn/show/2016/.

[4] Steve George and Anish Gawande, China holds live fire drills, as border dispute with India enters fifth week, Available from: https://edition.cnn.com/2017/07/19/asia/india-china-border-standoff/index.html.

[5] Catherine Wong, China-Pakistan military ties set to get even closer as 'iron brothers' eye new alliance, http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2127106/china-pakistan-military-ties-set-get-even-closer-iron.

[6] International North-South Transport Corridor

[7]خبرگزاری تسنیم، ترفند دیپلماتیک هند برای توسعه بندر چابهار ایران بدون مخالفت آمریکا، قابل دسترسی از: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/02/25/57730.

[8] پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، امضای تفاهم نامه ریلی 2 میلیارد دلاری بین ایران و هند/ انعقاد قرارداد توسعه راه آهن چابهار- زاهدان و تولید 200 لکوموتیو و ریل مشترک، قابل دسترسی از: http://news.mrud.ir/news/48203.

[9] خبرگزاری تسنیم، گزارش تسنیم|منافع کشورهای اوراسیا از پروژه «یک کمربند، یک جاده» چین، قابل دسترسی از: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/02/03/1707865.

منبع: تسنیم

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.

ارسال نظر: