در گفت‌وگویی متفاوت با محمدرضا اسلاملو:

تمام عناصر «جریان اربعینی» از جنس آسمان است

کدخبر: 2133531

محمدرضا اسلاملو درباره برخی ویژگی‌های منحصر به فرد جریان پیاده‌روی اربعین گفت: نباید جنس ماجرای اربعینی را زمینی کنیم بلکه همه عناصر آن آسمانی است. وقتی به اربعین آسمانی نگاه کنیم، می‌بینیم تنها خداست که می‌تواند خالق چنین صحنه‌‌های زیبایی باشد.

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا جریان اربعین حسینی در این چند سال اخیر فضای مثبتی را ایجاد کرده است که تمام انسان ها از سراسر دنیا و از قشری و با هر نژاد و مذهبی در آن حضور پیدا می کنند؛ حس مشترک این افراد به اذعان خودشان روح معنویتی است که در طول مسیر وجود دارد طوری که هر اندازه به حرم اباعبدالله(ع) نزدیک تر می شویم، حس و حال معنویت افزایش می یابد.

در این بین قشر هنرمند و فرهیخته جامعه نیز از ایام پیاده روی اربعین غافل نماندند و سال گذشته شاهد عزیمت کاروانی از هنرمندان به این همایش عظیم مردمی بودیم. وقتی پای صحبت برخی هنرمندان می نشینیم ایشان نیز مانند سایرین از حس معنویتی صحبت می کنند که قابل وصف نیست. لذا از آنجایی که سعی می کنند از زاویه نگاه هنر به جریانات نگاه کنند، صحبت های ایشان بسیار شنیدنی است مخصوصاً هنرمندانی که از ابتدا انقلاب اسلامی در فضای هنر دینی تنفس کردند.

یکی از این هنرمندان محمد رضا اسلاملو است. وی متولد 1326 شیراز، فارغ التحصیل فیلم و تلویزیون از کالج ارتباطات دانشگاه تگزاس آمریکا است. اسلاملو فعالیت هنری را با تدریس در مدرسه عالی تلویزیون و سینما آغاز کرد و با همکاری در گروه های تلویزیونی جهاد سازندگی و سپاه پاسداران و حوزه هنری حرفه خود را ادامه داد.

وی اولین مستند با موضوع جنگ 33 روزه لبنان را در سال 92 ساخت که در آن قصه ی جنگ 33 روزه و تبعات آن در زندگی مردم لبنان را به تصویر کشید. اسلاملو از معدود هنرمندانی است که سعی دارد با حضور در نشست های تخصصی معرفتی و قرآنی و حدیثی آثار خود را به این دو یادگار پیامبر(ص) گره بزند.

مشروح گفت وگو با وی درباره جریان اربعین حسینی گویای این مسأله است که در ادامه می خوانید.

هنرمند دینی باید اهل صراط باشد

تسنیم: دیدگاه شما نسبت به جایگاه هنرمندان در تحولات دینی و اجتماعی جامعه چیست؟

در جریانات مهم سیاسی و اجتماعی مردم از هر قشری حضور خود را اعلام می کنند که از جمله این اقشار هنرمندان هستند؛ زیرا هنرمند قرار است جلودار و از همه پیشگام تر باشد و بناست پرچم را جلوتر نگه دارد تا دیگران به او برسند. هنرمند باید بهتر ببیند، زیرا می خواهد نقش آفرینی کند. این جزو ذات هنر است منتها هر کدام طبق شاکله شان به هر صحنه نگاه می کنند. اگر هنرمند یک فرد مؤمن و بر صراط مستقیم باشد، آنچه که مشاهده می کند، به حق نزدیک تر و با فطرت منطبق تر است. بنابراین اثری که خلق می کند، بسیار ماندگار می شود طوری که زوایای مختلف آن همواره پنهان می ماند، زیرا او کسی بوده که مدام با خالق خودش در ارتباط بوده است نه با مخلوق؛ حال این اثر می تواند در عرصه معماری مثل طراحی مسجد آقابزرگ اصفهان و یا یک شعر و سروده مثل سروده های سعدی و حافظ باشد. بنابراین محتوای یک اثر هنری بستگی به جایگاه نفسانی یا الهی هنرمند دارد؛ هنرمند زمانی اثرش بر حق است که منطبق با مقولات الهی باشد.

تسنیم: اکنون جریان اربعین حسینی ظرفیتی ایجاد کرده است که حتی هنرمندان می توانند در این فضا پرواز کنند و اثرات خوبی خلق کنند؛ از نگاه شما به عنوان هنرمند خداوند در این مقطع زمانی چکار دارد می کند؟

این سؤال خیلی خوبی است که من در همان ابتدا باید صادقانه عجز و حقارت و عدم توانایی خودم را نسبت به شناخت برنامه های خداوند و حکمت های غیبی خداوند اعتراف کنم و یا ابراز دارم. البته ممکن است خدا دست ما را بگیرد و یک فضلی شامل حال ما کند و تا اندازه ای که ظرفیت داریم، درک بدهد یا بخشی از آن را به ما الهام کند؛ در هر صورت وظیفه داریم شاکر خداوند باشیم.

اما اکنون قصد دارم از منظر دیگری به برنامه های خدا نگاه کنیم که در دسترس همگان است و کسی نمی تواند سر باز بزند که همان رصد آثار الهی است. به عنوان نمونه در بخشی از آیه50 روم می فرماید: « فَانْظُرْ إِلى‏ آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها ؛ پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده مى‏ کند»؛ لذا خدا اجازه رصد آثار رحمتش را به ما داده است.

همچنین در آیات فراوانی از قرآن توجه به « نگاه آیاتی » می دهد. به عنوان نمونه در آیه4 سوره جاثیه می فرماید: « وَ فی‏ خَلْقِکُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آیاتٌ‏ لِقَوْمٍ یُوقِنُون ‏؛ و در آفرینش خودتان و آنچه از [انواع‏] جنبنده‏[ها] پراکنده مى ‏گرداند، براى مردمى که یقین دارند نشانه‏ هایى است.» مفهوم « نگاه آیاتی » در قرآن به حدی اهمیت دارد که خداوند وقتی ماجرای انبیاء را قصه می کند، می فرماید این ماجرا برای شما آیه باشد. مثلاً در ماجرای یوسف (علیه السلام) می فرماید: « لَقَدْ کانَ فی‏ یُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آیاتٌ‏ لِلسَّائِلین ‏؛ به راستى در [سرگذشت‏] یوسف و برادرانش براى پُرسندگان عبرتهاست.» یا در جای دیگر به حضرت موسی (علیه ‏السلام) می فرماید آیات مرا به فرعون نشان بده. از سوی دیگر به قدری نسبت به بی توجهی به «آیات یا نشانه ها» حساس است که تهدید می کند. در همان آیات سوره جاثیه می فرماید « وَیْلٌ لِکُلِّ أَفَّاکٍ أَثیمٍ؛ یَسْمَعُ آیاتِ اللَّهِ تُتْلى‏ عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلیم ‏؛ واى بر هر دروغزن گناه پیشه؛ [که‏] آیات خدا را که بر او خوانده مى ‏شود، مى ‏شنود و باز به حال تکبّر -چنانکه گویى آن را نشنیده است- سماجت مى‏ ورزد. پس او را از عذابى پردرد خبر ده.»

اما نگاه آیاتی چیست؟ نگاه آیاتی یک منظر خیلی خوبی است؛ یعنی یک ذره بین خیلی خوبی است که آدم بتواند جزئیات صحنه را توجه کند؛ یک جایی مثال قومی را در گذشته می آورد و می فرماید نگاه آیاتی داشته باشید. یک زمانی درباره ماجراهای آینده صحبت می کند و می فرماید توجه آیاتی داشته باشید. در جای دیگر به آسمان و زمین و گیاه مثال می زند و می فرماید این ها را آیات قرار دادیم.

اربعین حسینی، آیه بزرگ خداوند در عصر حاضر است حال باید پرسید آیا ماجرای اربعین نمی تواند جزوی از آیات خداوند باشند که باید به آن توجه کرد؟ در ماجرای پیاده روی اربعین حسینی خداوند آیه و نشانه ای برای مؤمنین قرار داده است که می توانند از آن درس های فراوانی بگیرند. اینکه تمام ملت ها در این همایش عظیم الهی در یک بازه زمانی حضور دارند و در نهایت مودت و محبت با یکدیگر همزیستی می کند، قطعاً درس های بزرگی به همراه دارد. آیا می توان گفت اربعین نشان و ماکتی از آزمان شهر و بهشت ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) است؟ در سرزمین ظهور می خوانیم مردم در نهایت محبت و مودت و صمیمیت و در نهایت مسالمت همزیستی می کنند. لذا هر گونه بی تفاوتی به این آیه عظیم الهی عواقب ناخرسندی را به همراه خواهد داشت که بخشی از آن را بر اساس سوره جاثیه عرض کردیم.

دیدگاه قرآنی به ماجرای اربعین

تسنیم: الحمدلله شما از جمله هنرمندان دینی هستید که مطالعات معارفی هم دارید؛ بر اساس مطالعاتی که داشتید چه گزاره هایی از آیات قرآن وجود دارد که می تواند به اربعین اشاره داشته باشد؟

قرآن « تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ء » است؛ یعنی هر چیزی در آن بیان شده است؛ آیات می توان گفت خداوند در قرآن اشاره ای به ماجرای اربعین با این همه عظمتش نکرده باشد؟ نمی‎خواهیم بگوییم لفظ اربعین آمده است بلکه ما با گزاره های اربعینی بیشتر کار کنیم. خود اربعین اصالت ندارد بلکه گزاره های آن مهم است؛ اینکه مردم در کنار یکدیگر در نهایت مودت و محبت زندگی می کنند نمی تواند گویای این آیه از قرآن باشد « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا ؛ کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده ‏اند، به زودى [خداى‏] رحمان براى آنان محبتى [در دلها] قرار مى‏ دهد»؟ خداوند با صفت رحمانیتش آنچنان مودتی در بین مردم آن هم از هر زبان و نژاد و دین و مذهبی قرار می دهد که انسان تصورش را هم نمی کرد. نکته جالب توجه در این آیه این است که خداوند نمی‎فرماید به زودی به عنوان جزا و سزای عملشان مودت می دهیم بلکه می فرماید برای آن ها مودت را «جعل» می کنیم؛ لذا می توان گفت این یکی از بزرگ ترین نعمات الهی برای بندگانش است که مردم را در فضای «مودت» یا «حب آرمانی» قرار می دهد.

همچنین از آیات دیگری که می توان اشاره کرد، آیات نور در سوره نور است. خداوند در بخشی از آیات این سوره می فرماید « فی‏ بُیُوتٍ‏ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصال ‏؛ در خانه‏ هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت‏] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه‏]ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش مى‏ کنند». انسان وقتی در جریان پیاده روی اربعینی قرار می‎گیرد، احساس رشد و رفعت و ارتقاء به او دست می دهد؛ چرا که در بیتی از بیوت اهل بیت (علیهم السلام) قرار گرفته است. مدام یاد خدا و یاد اهل بیت (علیهم السلام) در دل ها و زبان ها جریان دارد. حقیقتاً می توان گفت بخشی از آیات قرآن در ماجرای پیاده روی اربعین نمایانگر است. خب چون بحث قرآنی و خارج از تخصص بنده است عبور می کنیم. همان مقداری که پای درس بزرگان آموختم را عرضه کردم.

جغرافیای اربعین منطقه استراتژیک سپاه حق است اما نسبت به بخش دوم که توجه به آثار خداست عرض کردم خداوند این اختیار و اجازه را داده که نظاره کنیم؛ یعنی اربعین را نوعی آثار رحمت خداوند بدانیم. منتها می خواهیم از جهت جغرافیایی و تاریخی هستی شناسی اربعین کنیم. از جهت جغرافیایی محل پیاده روی اربعین منطقه ای است که شاهرگ اصلی مهم ترین جریانات تاریخ بشری است. یعنی سرزمین کربلا در بین ناحیه ای است که از یک طرف مسجد کوفه، از سوی دیگر مسجدالحرام و از یک سمت مسجدالاقصی قرار دارد. بنابراین یک منطقه ای است که برای حزب الله و حزب شیطان بسیار راهبردی و استراتژیک است.

از این رو پیامبر اکرم(ص) و سایر اهل بیت (علیهم السلام) ماجراهای متعددی را درباره ملاقات پیامبران(ص) از کربلا و آشنایی ایشان با ماجرای امام حسین (علیه السلام) نقل می فرمایند. به عنوان نمونه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روایتی فرمود: « وَ هِیَ أَرْضٌ قَدِ الْتَقَى بِهَا النَّبِیُّونَ وَ أَوْصِیَاءُ النَّبِیِّینَ؛ وَ هِیَ أَرْضٌ تُدْعَى عَمُورَا؛ و آن زمینی است که انبیاء و اوصیاى انبیاء با آن ملاقات کردند و آن زمینی است که «عمورا» نامیده می‏ شود.»

آیا جریان پیاده روی اربعین به فتح مسجدالاقصی منجر می شود بنابراین اینکه کربلا قدمگاه خوبان عالم بود، یک علت استراتژیک و راهبردی دارد که اکنون با توجه به حساسیت این مناطق آخرالزمانی گوشه ای از آن را مشاهده می کنیم. اتفاقاً کاروان امام حسین (علیه السلام) نیز کارش را از مسجدالحرام شروع کرد و زمانی که از کوفه منصرف شد، به سوی کربلا حرکت کرد. اینکه شبهه ایجاد می شود که چرا حضرت این منطقه را انتخاب کردند و به سوی اماکن امن تر نرفتند، به دلیل جایگاه ویژه سرزمین کربلا بود؛ یعنی امام (علیه السلام) چشم آینده بین داشتند. در احادیث داریم که خداوند سرزمین کربلا را در آخرالزمان و یا ظهور رفعت و ارتقاء می دهد. اینکه تنها خاکی که خوردن آن حلال است گوشه ای از حقایق پنهان این سرزمین است. اما مسجد سوم یعنی مسجدالاقصی را چه کسانی باید فتح کنند؟ آیا ماجرای پیاده‎روی اربعین به فتح مسجد سوم منتهی می شود یا خیر؟ شواهد نشان می دهد تحقق آن با نابودی اسرائیل نزدیک است.

اما از نظر حزب شیطان نیز این منطقه همواره در تاریخ بشریت مورد توجه بوده است. امروز می بینیم که صهیونیست با کمک هم پیمانان خود و با شعار نیل تا فرات قصد تصرف همین مناطق استراتژیک را دارند؛ همان نیل که قبلاً فرعون و هامان سعی در تصرف آن داشتند، اما موسی (علیه‏ السلام) و سایر پیامبران موسوی با ترفندهای الهی این نقاط را تطهیر می کردند. همچنین در دوران رسالت یوسف (علیه السلام) کشور مصر که مردم آن بت پرست بودند، این رسول بزرگوار همه را به توحید کشاند. از سوی دیگر این مناطق در طول تاریخ محل اصلی کاهنان و ساحران بوده است؛ در واقع از همین مناطق بود که سحر و جادو در بین شیطان‎پرستان رواج یافت.

تسنیم: یکی از موضوعاتی که درباره جریان اربعینی مطرح می شود، این است که عده ای معتقدند جنس اربعینی که در این 5 سال اخیر به اوج خود رسیده است، بسیار متفاوت با اربعین های گذشته است؛ یعنی اربعین حسینی را یک جریان نوری می‎دانند که در امتداد خط نور انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی قرار دارد. از این منظر خود اربعین اصالتی ندارد و خداوند به بهانه ماجرای امام حسین (علیه السلام) و در قالب مقطعی به نام اربعین همان برنامه خود را ادامه می دهد؛ اما عده ای اصالت را به موضوع اربعین و امام حسین (علیه السلام) می دهند که مردم به صورت خودجوش و به واسطه عشقشان به امام حسین (علیه السلام) این مسیر را حرکت می کنند؛ شما هم به عنوان هنرمندی که سعی می کنید مترصد آیات و نشانه های خداوند باشید این واقعه را چگونه تحلیل می کنید؟

از یک نظر بخواهیم ببینیم عاشورا همیشه جریان داشته است اما از منظر دقیق تر اینکه برنامه های خداوند که به آن اشاره داشتیم، اصالت دارد. چرا که خود جریان عاشورای امام حسین (علیه السلام) جزئی از برنامه های مهم خداوند قرار دارد که برای آیندگان بسیار تأثیر گذار است که در اربعین هم مشاهده می کنیم.

خداوند در برنامه انقلاب اسلامی همه را غافلگیر کرد، اما همین انقلاب درست از دل راهپیمایی تاسوعا درآمد. مردم یک زمانی سینه زنی می کردند، درست همان سال مرگ بر شاه گفتند و درها باز شد و آنچنان برنامه سریع پیش رفت که هیچ کس تصور نمی کرد. بنابراین خداوند یک برنامه کلان به نام انقلاب داشت که با جریان عاشورایی قوت و سرعت گرفت . نمی توان یکی را دید و از دیگری غافل شد. جریان اربعین هم اینچنین است؛ یک برنامه ای که با حب حسینی و جریان عاشورایی همراه است.

ارتباط معنوی انقلاب اسلامی و اربعین حسینی

تسنیم: اگر جریان انقلاب اسلامی و اربعین حسینی را در یک راستا بخواهیم مطالعه کنیم، شما وجه تشابه آن ها را به طور خلاصه در چه مواردی می بینید؟

در جریان انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) پیام های مختلفی دادند که به یکی از آن ها اشاره می کنم و بعد تطبیق می دهم. امام(ره) فرمود: « ملتی رژیم شاه را در هم شکستند که همین جمعیت کوچه و بازار و خیابان ها و همین جنوب شهری هاست. در عین حالی که از رفتن رژیم متأثر بودند لکن جمعیتی بوده اند که در مقابل این سیل خروشان ملت و این دریای خروشان ملت چیزی نبودند و لهذا حرفی نمی زدند. نمی توانستند اظهار کنند و شما دیدید که با آن وحدتی که ملت ما پیدا کرد و همه از یک راه می رفتند و یک مقصد داشتند، همه قدرت هایی را که دنبال این قدرت شیطانی شاه بود شکستند. و شاه حتی از سربازی های خودش هم - آنهایی که با ملت و جزء توده ها بودند - منزوی شد و نتوانست بماند و رفت به جایی که باید برود. این وحدت وتوجه به خدا و الله اکبر بود که شما را بر آن قدرت ها پیروز کرد و تا امروز هم در قله پیروزی هستید. » ببینید امام(ره) به چه ویژگی هایی اشاره کردند! ایشان فرمودند رژیم شیطانی شاه در مقابل سیل خروشان ملت و این دریای خروشان چیزی نبودند. الان نیز در ماجرای اربعین حسینی دریای خروشانی راه افتاده است که عظمت آن قابل مقایسه با انقلاب اسلامی نیست. مردم در جریان انقلاب اسلامی به سوی ارزش های انسانی رفتند، در جریان اربعینی نیز به سمت رشد و ارزش های انسانی می روند.

اینکه امام(ره) فرمودند همه یک مقصد داشتند و همه قدرت های شیطانی را شکستند، در جریان اربعین حسینی نیز همه به سمت یک مقصد حرکت می کنند و در نهایت قدرت های شیطانی را می شکنند. وحدت و توجه به خدا موضوعاتی بود که امام(ره) به آن اشاره کردند؛ حال تمام این مسائل را در جریان پیاده روی اربعینی مشاهده می کنیم. این ها نشان می دهد همه از یک نور سرچشمه می‎گیرند منتها با درجات متفاوت نسبت به یکدیگر قرار دارند که قائلیم نور اربعینی بسیار فراتر و گسترده تر از نور انقلاب اسلامی است.

جریان نور ملکوتی خداوند از مجرای امام حسین(ع) در ایام اربعین

تسنیم: توصیف شما از ماجرای پیاده روی اربعین حسینی چگونه است؟

قصه اربعینی داستان ادامه داری است؛ ظاهراً خداوند می خواهد چندین کار را با هم انجام دهد. در واقع مانند همیشه از باب خودش که همان اهل بیت (علیهم السلام) هستند، همیشه اثرگذاری می کند. با دستان خود که همان اهل بیت (علیهم السلام) هستند، فعل انجام می دهد. لذا به این بزرگواران می گوییم باب الله، یدالله. تمام این مقولات، عناصر هنری در آن ها نهفته است. ظاهراً در جریان اربعینی خداوند نور ملکوتی خود را از پنجره وجود مقدس امام حسین (علیه السلام) عالم را تحت تأثیر قرار می دهد و همه جا را نورانی می کند؛ لذا هر کسی در این راهپیمایی و مسیر نورانی قرار می گیرد، اذعان می کند چه قدر حال و هوای خوبی بود؛ کیف کردم، لذت بردم و حظّ کردم، اما هیچ کدام نمی دانیم این ماجرا به خاطر چه مسأله ای بوده است. ما در این نور قرار می گیریم، در نور امام قرار می گیریم که آن نور ملکوتی خداوند که از پنجره و بیت و حرم امام حسین است. لذا نباید جنس ماجرای اربعین حسینی را زمینی کنیم؛ بلکه همه عناصر آن آسمانی است؛ نسبت به اربعین باید نگاه آسمانی داشته باشیم. وقتی آسمانی نگاه کنیم، می بینیم تنها خداست می تواند چنین صحنه زیبایی خلق کند.

نور اربعین به قدری وسیع است که تمام اشخاص را از هر سرزمینی به این مکان مقدس می کشاند. این نور اثرگذار است طوری که هر کسی در آن حضور پیدا می کند، او را به کلاس بالاتر می برند؛ یعنی آدم وقتی به سفر اربعین می رود، حس می کند رشید شده و رشد پیدا کرده است. یعنی افراد بدون اینکه فعل خاصی انجام دهند، به واسطه اثرگیری از نور اربعینی تأثیر می‎گیرند؛ اینکه ما در دعا می خوانیم « یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ‏ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَال ؛ ای تغییردهنده حال و احوال؛ حال ما را به بهترین حال تغییر بده‏» و یا می گوییم « یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ » این مسائل را در این ایام با تمام وجودمان احساس می کنیم. این مسأله یعنی خداوند ما را به یک کلاس بالاتر برده است. این همان نگاه به آثار رحمت خداست که قبلاً عرض کردیم.

منبع: تسنیم

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.

ارسال نظر: