نماز جمعه رسانه ای دینی در خدمت تعالی جامعه

به گزارش « نسیم آنلاین » ، سایت "فرهنگ نیوز" نوشت:

دین اسلام به عنوان آخرین پیام، همه ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان را مد نظر قرار داده است. رسانه دینی وکم و کیف آن از جمله موضوعات مهمی است که در اندیشه سیاسی اسلام مورد توجه قرار گرفته است. در این نگاه، پیامبران الهی و کتب آسمانی مهمترین رسانه های هستند که پیام های خداوند را در اختیار انسان قرار می دهند و این پیام ها همه محتوای مورد نظر یک مخاطب از رسانه مطلوب را در بردارند.

نماز جمعه در جامعه اسلامی به عنوان یک رسانه دینی محسوب می شود. دین مقدس اسلام نیز که اخلاق، ارزشها و آرمانها را همواره حاکم بر تمام جنبه های حیات بشری و همه روابط فردی و اجتماعی معرفی می کند در حوزه رسانه دینی نماز جمعه نیز دارای رهنمودها و اصول و توصیه های روشن و شفاف است. از جمله اصول اخلاقی که دین مبین اسلام در حوزه رسانه های دنیی و پیام رسان ها بر آن تاکید می کند، حق محوری و عدالت محوری، رعایت مصالح عموم، توجه به حق مردم در دستیابی به اطلاعات سازنده و مفید، شجاعت در نقل حقایق، تاکید بر صداقت و عینیت خبر و احتراز از تحریف اخبار، توجه به اعتبار روایی منبع خبر، خودداری از مکر و خدعه در خبر، حفظ حرمت و حریم فرد و جامعه و در عین حال انتقاد سالم و عمل به وظیفه امانتداری جامعه است.

جمعه(با ضم جیم و ضم میم یا با ضم جیم و سکون) روز هفتم در تقویم از ایام هفته در تقویم مسلمین، به روایتی در نزد اعراب ، یوم العروبه نامیده می شده است و نزد ایشان اهمیت و اعتبار نیز داشته است و به ظن منابع تاریخی در این روز در محل «دارالندوه»،گرد هم می آمدند.انتخاب روز جمعه، به عنوان روزگردهمایی و اجتماع مسلمین و روز خاص شکرگذاری و عبادت ایشان، در همان بدو ورود پیامبر اسلام(ص) به مدینه و ظاهراً به اصرار انصار صورت گرفته است که می خواسته اند از یهود که روز شنبه(بست) را بدین منظور برگزیده بودند، چیزی کم نداشته باشند. پیامبر(ص) هم بعد از ورود به مدینه این اقدام را مورد تایید و تثبیت قرار داد و در نهایت «یوم العروبه» را به «یوم الجمعه» تغییر نام داد. براساس چنین نگاهی در روز جمعه، بر انجام پاره ای عبادات ویژه تاکید می شود. بدین سان در اسلام، وظیفه روز جمعه ، پیوند زدن است. پیوند زدن: هفته گذشته به هفته آینده و در واقع، گذشته به آینده از ظریق تجزیه و تحلیل گذشته و انتقاد آن و ارائه برنامه برای آینده.

شصت و سومین سوره قرآن یعنی «جمعه»، که خود یک سوره مدنی است،درباره کم و کیف نماز جمعه با مومنین سخن می گوید. برداشت های که از یازده آیه این سوره می توان داشت این است که اولا: نماز جمعه محلی برای ذکر خدا و فرصتی برای تمرین ارتباط با خداوند است. دوم اینکه، تا فرد و جمع،بواسطه تمرین ارتباط با خداوند بر اساس آیه قبل، به معنای واقعی به مقام اولیاء خدا شدن برسند؛ چرا که خداوند از تعبیر «خلیفه الله» برای انسان استفاده کرده است. سوم اینکه، حال که انسان به ذات اقدس الهی ایمان آورده، به آیات خداوند عمل کنند و بواسطه عمل کردن، از فضل خداوند بهره مند شود و از فلسفه بعثت انبیای الهی که رهایی انسان ها از گمراهی و ظلالت است سود برد، و در نهایت به رستگاری و قرب الهی که هدف و مقصود است، دست یابد.

نماز جمعه به عنوان یک رسانه دینی، کارکردهای مختلف، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ...دارد که در این بخش به یکی از کارکردهای اجتماعی و فرهنگی نماز جمعه تحت عنوان«نماز جمعه:رسانه دینی ارتباطی» می پردازیم: دین مقدس اسلام همه امکانات و ظرفیت ها را به میدان می آورد تا در خدمت رشد و تعالی انسان قرار بگیرد. در این خصوص در بررسی گزارش های تاریخی معلوم می گردد که مسجد، منبر، و نماز جمعه و...ازجمله مباحثی هستند که حکم رسانه دینی را دارند و بواسطه آنها خبرسانی می شود. و به عنوان وسایل ارتباطی مردمی به کار می روند تا پیام های ارتباطی را در شبکه وسیعی در میان اقشار مختلف منتشر کنند. جالب است که بدانیم نماز جمعه یک رسانه اسلامی در تعامل دو سویه بین خطیب جمعه و نمازگرازان است و برخلاف رسانه های جمعی امروزی، تک بعدی عمل نمی کند و تاثیر پذیر و تاثیرگذار است. مفهوم ارتباطات در اسلام به جای تاکید بر ابعاد کمی و خطی، بر ابعاد فرهنگی و معانی شناختی تاکید دارد و در واقع مقصود نهایی همه کارکردهای ارتباطات و رسانه های اسلامی از جمله نماز جمعه،تزکیه معنوی است. نماز جمعه به عنوان یک رسانه اسلامی، ارزش ها و قواعد حاکم بر رسانه اسلامی و رسانه های دینی را به همراه خود دارد، باید توجه داشت که مفاهیم وحدانیت خداوند، جهان آخرت، رسالت، مسئولیت اجتماعی، وحدت امت اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر و تقوا، اصول راهنمایی کننده ای هستند که بنیان قواعد اخلاقی رسانه اسلامی را تشکیل داده و باید مدنظر قرار گیرند. پیام ارتباطی نمازهای جمعه، انعکاس تحولات مستمر اقتصادی،سیاسی و فرهنگی جامعه است. این پیام ها از طریق این رسانه ارتباطی پخش می شوند و این رسانه برخوردی فعال و پویا با مسائل جامعه و حرکت های سیاسی و فرهنگی داخل از یک سو و حرکت های بین المللی از سوی دیگر دارد.

علاوه بر این برای بسیاری از شرکت کنندگان در این مراسم، پاره ای از پیام های منعکس در نماز جمعه هم صورت اطلاع رسانی جاری(خبر) و هم صورت انتشار(خبرتازه ای) دارند، یعنی پیام های متعکس در نماز جمعه، هم خبر و هم انتشار خبر تازه اند. پیام های نماز جمعه، به دلیل بعد غنی اطلاع رسانی جاری آنها (بری انتقال اندیشه های خاص و به منطور ایجاد همبستگی در میان مردم) دقیقا برخورد پویا با مسائل جامعه دارند. این پیام ها وقتی پای به درون رسانه های مکتوب(مطبوعات) می گذراند، ارتباط را از قید و بند محدودیت های زمانی و مکانی رها می سازند. در خطبه های نماز جمعه، بعضا اخبار منتشر نشده به عنوان خبر به اطلاع نمازگزاران رسانده می شود و بعضا حقایق از زبان مسئولین، در نماز جمعه طرح می شود، که برای اولین بار در خطبه نماز جمعه مطرح می شود.

در این رسانه دینی، پیام ها باید به گونه ای تنظیم شود که توجه پیام گیران را به خود جلب کرده و علایق آنها را با پیام همسو نماید. پیام ها باید موضوع مورد نظر نمازگزاران بوده و به صورت مستقیم با زندگی و حیات اجتماعی آنان مرتبط باشد تا تاثیر بیشتری بر مخاطبان داشته باشد. پیام ها باید با توجه به پایگاه طبقاتی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نمازگزاران ارائه شود. محتوای خطبه های نماز جمعه تا حد زیادی از رویدادها و واقعیت های اجتماعی تاثیر می پذیرند،این محتوا باید نشانگر نگرش ها و فرضیاتی باشد که افراد یا گروه ها معین تولید کننده پیام نسبت به مخاطبان دارند. محتوای پیام ها باید روشن، واضح، دقیق و مشخص باشد تا برای اکثریت مخاطبان معنای واحدی القا شود و پیام های ارسالی توسط گیرندگان مختلف به شیوه های گوناگون تفسیر نشود.

براساس مباحثی که مطرح گردید، انسان در طول زندگی خود و به طور روزه، دارای نیازهای مادی و معنوی است که به علت نقصان معرفتی قادر به پاسخگویی به همه آنها نیست. بر مبنای چنین نگاهی است که نماز جمعه به عنوان محل ذکر و یاد خداوند در جهت تعلیم و تزکیه امت اسلامی گام بر می دارد، چرا که اولین رسالت یک رسانه دینی تعلیم و تزکیه افراد جامعه است. «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین».( جمعه/2) او کسی است که در میان درس ناخوانده ها، فرستاده ای از خودشان بر انگیخت. آیاتش را بر آنان می خواند و رشدشان می دهد و کتاب و فرزانگی به آنان می آموزد. بعد دیگر اهمیت این رسانه، هدایت امت اسلامی به سوی خداوند است.هدایت به سوی مبانی و ارزش های الهی که خداوند در این باره می فرماید؛ «قد جاءکم من الله نور و کتاب مبین یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات الی النور باذنه و یهدیهم الی صراط مستقیم».( مائده/15-16).