گزارش «نسیم آنلاین» از پدیده فحاشی‌های واقعی در فضای مجازی
تاخت و تاز آزادانه "هولیگان‌ها" در شبکه‌های اجتماعی
گزارش «نسیم آنلاین» از چرایی بروز پدیده فحاشی‌های گروهی و دسته جمعی کاربران ایرانی در فضای مجازی، پدیده‌ای که در عرصه بین المللی به حیثیت ملی ایرانیان در حال لطمه زدن است.
گروه جامعه « نسیم آنلاین »: اوایل دیدار نهایی جام ملت‌های اروپا میان تیم‌های فرانسه و پرتغال، دیمیتری پایت هافبک فرانسوی با تکلی خشن بر روی پای کریستیانو رونالدو باعث مصدومیت شدید این بازیکن مشهور دنیای فوتبال می‌شود؛ بازی تحت تاثیر این اتفاق پیش می‌رود که عادل فردوسی‌پور گزارشگر فینال با لحنی ملتمسانه و با کنایه از کاربران ایرانی می‌خواهد که در صفحه اینستاگرام پایت فحش و فضیحت ننویسند!
گویا این امر سابقه دیرینی دارد که دیگر در فضای مجازی تبدیل به یک رویه شده است. هیچ کسی از ورزشکار، هنرمند، سیاستمدار و یا چهره‌های دیگر در داخل و خارج از سیل حمله‌های مجازی این عده در امان نمانده‌اند. اگر دیرزمانی ایرانی‌ها در جهان با هنر و فرهنگ قدیمی و آثار باستانی جذابش شناخته می‌شدند رفته رفته سیطره بی‌ادبی جمعی از کاربران ایرانی در فضای مجازی کم کم دارد باعث تغییر نگرش دنیا نسبت به ما می‌شود. علل و ریشه‌های بروز چنین پدیده مذمومی چیست؟
برای بررسی چنین پدیده‌ای بد نیست نگاهی به بروز رفتارهای مشابه در دنیا بیاندازیم، برگردیم به سال ۱۹۸۵، ورزشگاه هیسل بلژیک میزبان دیدار نهایی جام قهرمانان اروپا ما بین تیم‌های یوونتوس و لیورپول بود. در حاشیه این مسابقه ورزشی درگیری فیزیکی شدیدی ما بین هواداران دو تیم به وقوع می‌پیوندد که نتیجه آن کشته شدن ۳۹ هوادار فوتبال می‌شود، این اتفاق سرآغاز مقابله کشورهای اروپایی با پدیده‌ای شد که به «هولیگانیسم» شهرت پیدا کرده بود. هولیگان‌ها تماشاگران افراطی تیم‌های فوتبال درانگلیس بودند که به رفتارهای ناهنجار، تخریب‌گرانه، درگیری، نزاع خیابانی، ارعاب، آشوب‌گری و فحاشی دست می‌زدند. این نوع رفتارهای هنجارشکنانه معمولاً پیش یا پس از بازی در درگیری با هواداران تیم حریف به صورت سازمان‌دهی شده و با اعلام‌های قبلی صورت می‌گرفت. بعد‌ها و در اوایل ایجاد و گسترش استفاده از تکنولوژی وب و اینترنت، هولیگان‌های انگلیسی با راه اندازی وب سایت برنامه‌های آشوب طلبانه خود با هوادارن تیم‌های دیگر را از این طریق اطلاع رسانی می‌کردند.
اما ارتباط هولیگانیسم با رفتارهای هتاکانه کاربران ایرانی در فضای مجازی چیست؟ این پدیده از چه زمانی وارد کشورمان شده است؟ برای پاسخ به این سوال باید به یکی دو دهه گذشته بازگشت، زمانی که فحاشی تماشاگران ایرانی به نوعی مشابه هولیگان‌های انگلیسی در استادیوم‌های کشور تبدیل به یک رویه شد به نحوی که سر و کله لیدرهای تیم‌ها در این رفتارهای هنجارشکنانه دیده می‌شد. کافی بود تا داور یا بازیکن حریف اقدامی خلاف خواست تماشگران تیم میزبان انجام دهد تا سیلی از فحاشی‌های رکیک نثار خود و خانواده قربانی شود. گاهی در این موارد ردپای برخی مدیران ورزشی دیده می‌شد که برای حفظ و یا نگه‌داری جایگاه خود متوسل به چنین حربه‌هایی می‌شدند. نتیجه چنین رفتارهای قهر خانواده‌ها از استادیم‌ها وتسری این اعمال به جامعه شد.
اینستاگرام و فیسبوک عرصه تاخت و تاز هولیگانهابا ورود فضای مجازی به کشور و فراگیر شدن مواردی چون فیسبوک و اپلیکیشن‌های معروفی چون اینستاگرام این روند از محیط‌های ورزشی کم کم وارد فضای مجازی شده و به صورت افسار گسیخته‌ای خودنمایی کرد. عموما در وب ۲ یا همین اپلیکیشن‌های شبکه اجتماعی بر روی موبایل تولید محتوا به صورت متن، سه روند را طی می‌کند. شکل اول جنبه ایجابی و شکل دوم جنبه واکنشی و شکل سوم سنتزی از این دو است؛ به این ترتیب که افراد در این شبکه‌ها، ابتدا تولید محتوا می‌کنند، سپس واکنشی می‌بینند و دفعه سوم سنتز صورت می‌گیرد؛ یعنی افراد باز هم، واکنش نشان می‌دهند؛ ولی این واکنش در ادامه پیامی است که خود ارتباط‌گر در آغاز تولید کرده است.
کار‌شناسان معتقدند یکی از دلایلی که امکان بروز این رفتارهای ناهنجار را ممکن می‌سازد همین ویژگی گفته شده در تکنولوژی‌های ارتباطی اخیر است. اما همانگونه که اشاره شد این حجم از فحاشی و خشم ریشه در مسائل اجتماعی و نابسامانی‌های اقتصادی هم دارد. می‌توان گفت مردم ما بر اثر شرایط کنونی خشمگین‌تر شده‌اند یا ما امروز فقط نمودهای این خشم و عصبانیت را با فضای جدید بیشتر می‌بینیم و این‌طور برداشت می‌کنیم که مردم فحاش‌تر از قبل شده‌اند. به هر حال هر دوی این دلایل می‌تواند در جای خود به صورت جداگانه‌ای بررسی شود.
در عرصه بین المللی هم برخی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر به ورزشکاران، ستاره‌ها، سیاستمداران و چهره‌هایی از کشورهای مختلف حمله کرده‌اند. فحاشی اخیر برخی کاربران ایرانی به بازیکن فرانسوی، واکنش رسانه‌های غربی را به دنبال داشت. به عنوان مثال روزنامه ورزشی «دیرکت مَتَن» با تی‌تر «ایرانی‌ها از پایت خشمگین شدند»، به بررسی این موضوع پرداخت.
مورد اخیر دیگر مربوط به نیمه شب جمعه و هجوم کاربران ایرانی به صفحه اینستاگرام رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه همزمان با کودتا در این کشور بود. اینبار کاربران ایرانی با پیام‌هایشان شروع به هجو و سخره گرفتن اردوغان کردند. البته موارد بسیار زیاد دیگری وجود دارد که احتمالا خوانندگان این مطلب از آن‌ها مطلع هستند.
یکی از سوالات مهمی که به ذهن خطور می‌کند این است که، توهین و فحاشی در فضای مجازی جرم محسوب می‌شود؟
در این خصوص سرهنگ حسین رمضانی معاون امور بین‌الملل و حقوقی پلیس فتا در پاسخ به « نسیم آنلاین » می‌گوید: «در مورد حمله به صفحات یا اپلیکیشن‌های اجتماعی کاربران و نوشتن دشنام یا الفاظ زشت و رکیک جرم است یا خیر باید گفت: قبل از نگاه جرم انگار به این پدیده ضرورت دارد یک نگاه فرهنگی به این موضوع داشته باشیم که این کار از نظر فرهنگی درست نیست و می‌تواند نشانگر ادب کاربر باشد و چه بسا با توجه به حملات به صفحات افراد معروف و مشهور در خارج از کشور این موضوع از دید فرهنگی از سوی آن فرد یا رسانه‌های آن کشور مورد نقد قرار بگیرد و اشتباه چند کاربر را به پای فرهنگ چند هزار ساله یک ملت بگذارند.»
۷۴ ضربه شلاق و تا یک میلیون ریال جزای نقدی مجازات توهین و استفاده از الفاظ رکیکاو در ادامه تاکید می‌کند: «در این خصوص جا دارد که مسئولان فرهنگی کشور ورود کنند و و برای این امر برنامه ریزی و سیاستگذاری نمایند تا سطح فرهنگی کاربران فضای سایبر را افزایش دهند. اما اینکه این موضوع جرم است یا خیر باید گفت بلکه جرم است. بر اساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»
رمضانی تاکید می‌کند: «طبق ماده ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی، هر دشنامی که باعث اذیت شنونده شود، موجب محکومیت گوینده به شلاق تا ۷۴ ضربه می‌شود و مطابق ماده ۷۰۰ قانون تعزیرات هر کس با نظم و یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند یا هجویه را منتشر کند، به حبس از یک تا ۶ ماه محکوم می‌شود.»
وی با اشاره به قانون جرایم رایانه‌ای بیان می‌کند: «در قانون جرائم رایانه‌ای ماده ۱۶ این قانون به هتک حیثیت و نشر اکاذیب اشاره دارد که هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. در تبصره این ماده چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
جو زدگی و عملکرد احساسی عامل درج پیام‌‌ها در صفحات افراد مشهورمعاون قضایی پلیس فتا در پاسخ به این سوال که آیا اتاق فکری پشت این حمله‌های مجازی وجود دارد یا خیر؟ پاسخ می‌دهد: «برای پاسخ به این سوال، کمی زود است چرا که کاربران بیش از آنکه از اتاق فکری دستور بگیرند با توجه به حلقه‌های ارتباطی که در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد احساسی عمل می‌کنند و به نوعی اکثرا در درج پیام برای کاربر مشهور و معروفی با توجه به جو ایجاد شده مثبت یا منفی بر علیه آن کاربر اقدام به گذاشتن کامنت یا پیام می‌کنند و به نوعی بیشتر تقلید می‌کنند.» یکی از روش‌های جدی مبارزه با این پدیده تقویت اخلاق اجتماعی در میان مردم و سوق دادن آن‌ها به سمت احترام گذاشتن به دیگران و رعایت آداب اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی است. رسانه‌ها می‌توانند این موضوع را به یک کمپین تبدیل کنند و در این زمینه فراخوان دهند تا به یک نهضت و مطالبه عمومی تبدیل شود طبیعتا برای حل این پلشتی‌ها، مشارکت همه دستگاه‌های اجتماعی و فرهنگی ضروری است.
لطمه فحاشی‌های مجازی به حیثیت ملی ایرانیانبا آنکه فحاشی، هجو و افترا، جُرم محسوب شده و برای آن مجازات تعزیری چون زندان و شلاق وضع شده است، اما بسیاری از افرادی که با استفاده از الفاظ ناپسند و تهمت‌های ناروا خود را تخلیه می‌کنند از این موضوع خبر ندارند، بنابراین فرهنگ‌سازی در کنار برخورد با برخی از این افراد می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد. مسئولان فرهنگی کشور امروز بیش از هر زمان دیگر باید نگران این موضوع باشند که چرا بددهانی‌ها و فحاشی‌ها از کوچه و خیابان به فضای مجازی سرازیر شده و مرزهای حیا را پشت سرهم نابود کرده است، اگر این پدیده کنترل نشود به دلیل اینکه ابعاد بین المللی به خود گرفته است می‌تواند به حیثیت ملی ایرانیان لطمه وارد کند. حال باید این سوال را مطرح کرد که هولیگان‌های فضای مجازی کی متوقف می‌شوند؟
